Bệnh não mô cầu do vi khuẩn Neisseria meningitidis gây ra, có hơn 12 nhóm huyết thanh, trong đó các nhóm A, B, C, W, Y thường gây bệnh ở người. Bệnh thường bùng phát thành ổ dịch nhỏ vào mùa đông – xuân khi thời tiết lạnh và ẩm…
Bộ Y tế mới đây vừa báo cáo công tác y tế tháng 10/2025, trong đó 2 loại dịch bệnh đáng lo ngại do gia tăng số ca mắc, tử vong là sốt xuất huyết và viêm màng não do não mô cầu. Theo báo cáo, từ đầu năm 2025 đến nay, cả nước có 110.503 ca mắc sốt xuất huyết, 23 ca tử vong. Số ca mắc tăng 16,8% và tăng 2 ca tử vong so với cùng kỳ năm 2024.
Đối với bệnh viêm màng não do não mô cầu, cả nước đã ghi nhận 84 ca mắc, 1 ca tử vong. Số ca mắc đã tăng gấp 6 lần so với cùng kỳ năm 2024 (cùng kỳ năm 2024 không ghi nhận ca tử vong). Trong tuần trước, Hà Nội cũng đã ghi nhận 1 ca mắc não mô cầu tại xã Thường Tín, với trường hợp mắc là bệnh nhân nam (24 tuổi) chưa tiêm vaccine phòng bệnh.
Trung tâm Kiểm soát bệnh tật (CDC) Hà Nội cho biết, bệnh nhân khởi phát sốt, đau đầu, cứng gáy, được chuyển vào Bệnh viện Đa khoa Hà Đông ngày 27/10. Kết quả xét nghiệm PCR ngày 29/10 cho thấy người bệnh dương tính với vi khuẩn não mô cầu. Hiện bệnh nhân tỉnh táo, còn cứng gáy, tiếp xúc được.
Cộng dồn từ đầu năm, Hà Nội ghi nhận 3 ca mắc não mô cầu, không có tử vong, tăng nhẹ so với cùng kỳ năm ngoái 2 ca. Trong khi đó, theo thống kê của Viện Pasteur TP.HCM, đến ngày 21/9, khu vực phía Nam đã ghi nhận 27 trường hợp mắc, trong đó riêng TP.HCM có 12 ca.
Nhân Ngày Viêm màng não thế giới, mới đây Hội Y học dự phòng Việt Nam đã tổ chức hội thảo khoa học về bệnh não mô cầu xâm lấn, nhằm cập nhật tình hình dịch tễ và thúc đẩy chiến lược dự phòng chủ động bệnh não mô cầu.
Theo các chuyên gia, bệnh não mô cầu xâm lấn tuy không phổ biến nhưng rất nghiêm trọng, người bệnh có thể tử vong chỉ trong vòng 24 giờ sau khởi bệnh. Ngay cả khi được điều trị kịp thời, vẫn có khoảng 20% số người sống sót sau khi mắc phải đối mặt với những di chứng nghiêm trọng lâu dài, có thể tàn tật vĩnh viễn.
PGS.TS.BS. Phạm Quang Thái, Phó Trưởng Khoa Kiểm soát bệnh truyền nhiễm, Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung ương, cho biết: “Bệnh do não mô cầu xâm lấn vẫn còn là gánh nặng của y tế cộng đồng toàn cầu. Những trường hợp sống sót thường để lại những di chứng suốt đời, làm ảnh hưởng chất lượng cuộc sống của người bệnh và cả những người có nhiệm vụ chăm sóc họ trong gia đình”.
Không chỉ ở Việt Nam, trên phạm vi toàn thế giới, việc gia tăng những trường hợp mắc não mô cầu, đặc biệt là ở độ tuổi thanh thiếu niên, cũng đang gióng lên hồi chuông đáng báo động. Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), mỗi năm toàn cầu ghi nhận hơn 1,2 triệu ca mắc bệnh do não mô cầu và khoảng 135.000 ca tử vong.
PGS.TS.BS. Cao Hữu Nghĩa, Trưởng Bộ môn Khoa học y sinh, Viện Pasteur TP.HCM, cũng nhận định: Trẻ em dưới 5 tuổi, đặc biệt là dưới 6 tháng và lứa tuổi thanh thiếu niên từ 15 đến 24 tuổi là hai nhóm có nguy cơ mắc bệnh não mô cầu xâm lấn cao nhất.
Trong đó, thanh thiếu niên có nguy cơ mắc bệnh với tỷ lệ mang trùng từ 25% đến 32%. Đây là nhóm có nguy cơ kép “mang vi khuẩn, lây truyền và nhiễm bệnh” và hậu quả tiềm ẩn là số ca mắc và lây truyền sang các nhóm tuổi khác nên nhóm này cần được ưu tiên phòng bệnh.
Trong khi đó, tại tọa đàm “Gánh nặng bệnh tật và những kiến thức cần biết trong phòng ngừa bệnh do não mô cầu xâm lấn”, TS.BS. Nguyễn An Nghĩa, Phó khoa nhiễm - thần kinh Bệnh viện Nhi đồng 1 (TP.HCM), cho hay bệnh não mô cầu không giống như đa số các bệnh truyền nhiễm khác thường gắn liền với các đợt dịch hay có chu kỳ rõ ràng.
Các nhóm huyết thanh não mô cầu thay đổi theo thời gian, khó dự báo trước. Dữ liệu về gánh nặng bệnh tật và dịch tễ các nhóm huyết thanh gây bệnh não mô cầu ở Việt Nam cũng chưa có đầy đủ. Đáng chú ý, những năm gần đây Việt Nam đã ghi nhận sự xuất hiện của nhóm huyết thanh não mô cầu W - chủng đang có xu hướng gia tăng tại nhiều quốc gia. Điều này cho thấy bệnh vẫn còn diễn tiến phức tạp, khó lường và cần được giám sát chặt chẽ.
“Chỉ một ca bệnh não mô cầu là vấn đề rồi. Việc ghi nhận xu hướng gia tăng ca bệnh là hồi chuông cảnh báo, đồng thời cho thấy công tác giám sát, truyền thông phòng bệnh đang hiệu quả", bác sĩ Nghĩa nhận định.
Về cơ chế gây bệnh của não mô cầu, bác sĩ Nghĩa cho biết vi khuẩn có thể tấn công gây viêm màng não (chiếm hơn 50% ca bệnh) hoặc nhiễm trùng huyết tối cấp (chiếm từ 5 - 20%), thậm chí kết hợp cả hai thể. Số ít trường hợp bị viêm phổi, viêm kết mạc, viêm tai giữa, viêm khớp, viêm niệu đạo, viêm màng ngoài tim...
Trong 4 - 12 giờ đầu, triệu chứng giống cảm cúm thông thường (sốt, ho, đau họng...). Đến 12 - 15 giờ sau, xuất hiện các triệu chứng gợi ý (ban xuất huyết, đau cổ, đau đầu, cứng gáy, buồn nôn, sợ ánh sáng). Từ 15 - 24 giờ, người bệnh có thể lú lẫn, mê sảng, co giật, hôn mê, tử vong.
Ngay cả khi được chẩn đoán sớm và chăm sóc tích cực, có từ 10 - 20% người bệnh vẫn tử vong và lên đến 50% nếu không được điều trị. Người sống sót vẫn phải chịu di chứng nặng nề như mất chi, giảm thính lực, rối loạn thần kinh, suy giảm trí nhớ, ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống.
Trung tâm Kiểm soát Bệnh tật TP.HCM (HCDC) ngày 3/11 cảnh báo nhiều người mang vi khuẩn nhưng không có triệu chứng, vẫn có thể là nguồn lây cho cộng đồng. Dù lây qua đồ vật hiếm gặp, nguy cơ vẫn tồn tại nếu môi trường sống không được vệ sinh sạch sẽ và thông thoáng.
Do đó, HCDC khuyến cáo người dân cần thực hiện các biện pháp phòng bệnh tích cực. Trong đó, quan trọng nhất là tiêm vaccine phòng viêm màng não do não mô cầu cho cả trẻ em và người lớn - biện pháp hiệu quả nhất giúp ngăn ngừa nguy cơ nhiễm bệnh.
BSCKI. Bạch Thị Chính, Giám đốc y khoa Hệ thống tiêm chủng VNVC, cho biết 6 nhóm huyết thanh não mô cầu gồm A, B, C, Y, W-135 và X là nguyên nhân gây ra hơn 90% ca bệnh não mô cầu trên toàn cầu. Trong đó, 5 nhóm huyết thanh A, B, C, Y và W-135 đã có các loại vaccine phòng ngừa tại Việt Nam.
-Hoài Phương
