Trong văn bản trả lời chất vấn Đại biểu Quốc hội Hoàng Hữu Chiến (Đoàn An Giang), Bộ Xây dựng cho biết tình trạng ngập úng tại các đô thị xuất phát từ 5 nguyên nhân chính...
Cụ thể, theo Bộ Xây dựng, nguyên nhân chính xuất phát từ tác động của biến đổi khí hậu, nước biển dâng và mưa lớn vượt tần suất thiết kế hệ thống thoát nước.
Lấy ví dụ tại Hà Nội, Bộ Xây dựng cho biết mạng lưới đường cống thoát nước của Thành phố chưa được đầu tư đồng bộ và đang được đầu tư, cải tạo, nâng cấp với lưu lượng mưa tính toán theo quy hoạch năm 2013 là 310mm/02 ngày. Do ảnh hưởng hoàn lưu Bão số 10 và 11 năm 2025 trên địa bàn Thành phố có mưa lớn tập trung với cường độ cao, lượng mưa đo được tại nhiều khu vực trên địa bàn Thành phố trên 250mm có nơi đến 500mm trong chưa đầy 1 ngày làm quá tải năng lực tiêu thoát nước của hệ thống thoát nước nên xảy ra tình trạng ngập úng cục bộ, ngập úng trên diện rộng.
Ngoài yếu tố tự nhiên, Bộ Xây dựng cho rằng quá trình đô thị hóa nhanh, trong khi mạng lưới cống thoát nước lạc hậu, nhiều khu vực vẫn sử dụng hệ thống thoát nước chung (nước mưa và nước thải cùng một hệ thống), khiến khả năng tiêu thoát nước không đồng đều. Tỷ lệ đường ống thoát nước bình quân mới đạt khoảng 0,7 m/người, chỉ bằng một phần ba so với mức trung bình thế giới. Bên cạnh đó, các hồ, ao, kênh rạch tự nhiên bị san lấp, giảm khả năng thấm và trữ nước.
Bộ cũng nêu rõ công tác quy hoạch thoát nước tại nhiều địa phương chưa theo kịp tốc độ phát triển đô thị. Hiện mới có 6 thành phố trực thuộc Trung ương được lập quy hoạch chuyên ngành thoát nước, song nhiều đồ án đã cũ, chưa cập nhật yếu tố biến đổi khí hậu. Các tỉnh còn lại mới tích hợp phương án thoát nước trong quy hoạch tỉnh, chủ yếu mang tính định hướng chung.
Về nguồn lực đầu tư, Bộ Xây dựng cho biết ngân sách cho lĩnh vực thoát nước hiện mới đáp ứng khoảng 60% nhu cầu, trong khi chưa thu hút được nhiều dự án đầu tư theo hình thức đối tác công tư (PPP). Ngoài ra, ý thức của người dân trong việc xả rác, lấn chiếm hệ thống thoát nước còn hạn chế, góp phần làm giảm hiệu quả tiêu thoát nước.
Để khắc phục tình trạng ngập úng, Bộ Xây dựng đề xuất các địa phương cần triển khai đồng bộ cả giải pháp trước mắt và lâu dài.
Trước mắt, cần chỉ đạo đơn vị quản lý vận hành hệ thống thoát nước chủ động khơi thông cửa thu, nạo vét cống rãnh, kênh mương, sửa chữa các vị trí xuống cấp, đồng thời chuẩn bị máy bơm di động để xử lý kịp thời các điểm ngập cục bộ. Các địa phương được yêu cầu ban hành danh mục hồ, ao, đầm, phá không được san lấp nhằm phòng, chống ngập úng và bảo vệ nguồn nước.
Về lâu dài, Bộ Xây dựng đề nghị các địa phương tích hợp quy hoạch thoát nước với quy hoạch sử dụng đất, giao thông và thủy lợi, đồng thời rà soát, điều chỉnh lưu lượng thiết kế hệ thống thoát nước phù hợp với thực tế. Cần ưu tiên vốn đầu tư công cho lĩnh vực thoát nước, tập trung hoàn thiện các dự án đang triển khai và thu hút đầu tư theo hình thức PPP.
Bộ cũng khuyến nghị xây dựng đồng bộ hệ thống công trình thoát nước, bao gồm trạm bơm đầu mối, tuyến cống gom, cống bao và hồ điều hòa; đồng thời tăng cường giải pháp phi công trình như mở rộng không gian trữ nước, giảm bê tông hóa bề mặt, ứng dụng mô hình “thành phố bọt biển” để tăng khả năng thích ứng biến đổi khí hậu.
Về phía các bộ, ngành, Bộ Xây dựng đang hoàn thiện Dự án Luật Cấp, thoát nước, dự kiến trình Chính phủ năm 2026, Quốc hội năm 2027; đồng thời rà soát, sửa đổi Nghị định 80/2014/NĐ-CP về thoát nước và xử lý nước thải. Bộ Tài chính được giao nghiên cứu cơ chế huy động vốn PPP và tăng tỷ lệ vốn ngân sách trung ương cho các dự án thoát nước; Bộ Nông nghiệp và Môi trường phối hợp với các địa phương rà soát quy hoạch thủy lợi vùng để đồng bộ với quy hoạch thoát nước đô thị.
Theo Bộ Xây dựng, việc giải quyết ngập úng đô thị cần tiếp cận tổng thể, liên ngành và liên vùng, gắn kết chặt chẽ giữa quy hoạch, đầu tư, tài chính và công nghệ, hướng tới xây dựng hệ thống thoát nước đồng bộ, hiện đại, bền vững và thích ứng với biến đổi khí hậu.
-Đan Tiên
