Bộ Xây dựng vừa có Văn bản số 12451/BXD-KCHT gửi Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh An Giang để trả lời nội dung chất vấn liên quan đến tình trạng ngập úng đô thị và giá nhà ở cao so với thu nhập người dân. Trong đó, Bộ đã làm rõ nguyên nhân chủ yếu dẫn đến tình trạng ngập úng đô thị kéo dài và đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm khắc phục trong thời gian tới…
Theo Bộ Xây dựng, tác động của điều kiện tự nhiên và biến đổi khí hậu là nguyên nhân khách quan, ảnh hưởng lớn đến tình trạng ngập úng tại nhiều đô thị trên cả nước. Phần lớn các đô thị của Việt Nam nằm ở khu vực đồng bằng ven biển, địa hình bằng phẳng, độ dốc nhỏ nên khả năng thoát nước tự nhiên hạn chế. Trong khi đó, các hiện tượng thời tiết cực đoan gia tăng, mưa lớn kéo dài, đột ngột vượt tần suất thiết kế của hệ thống thoát nước, kết hợp với triều cường và lũ thượng nguồn, đã gây ngập úng nghiêm trọng tại nhiều nơi.
Đơn cử như tại thành phố Hà Nội, mạng lưới đường cống thoát nước của Thành phố chưa được đầu tư đồng bộ. Theo quy hoạch năm 2013, lưu lượng mưa tính toán chỉ khoảng 310mm/2 ngày. Tuy nhiên, hoàn lưu bão số 10 và 11 năm 2025 đã gây mưa lớn với lượng mưa đo được ở nhiều khu vực lên tới 250–500mm trong chưa đầy một ngày, vượt xa thiết kế, khiến nhiều khu vực rơi vào tình trạng ngập úng cục bộ, thậm chí ngập trên diện rộng.
NHIỀU NGUYÊN NHÂN CHỒNG CHÉO
Bên cạnh yếu tố khí hậu, Bộ Xây dựng còn cho rằng quá trình đô thị hóa nhanh cũng là nguyên nhân quan trọng. Tính đến cuối năm 2024, cả nước có khoảng 900 đô thị, trong đó hơn 200 đô thị từ loại IV trở lên. Song phần lớn hệ thống thoát nước lại được xây dựng cách đây hơn 50 năm. Nhiều nơi vẫn sử dụng hệ thống thoát nước chung (nước mưa và nước thải dùng chung đường ống), khiến năng lực tiêu thoát không đồng đều. Hiện tỷ lệ chiều dài cống thoát nước bình quân mới đạt 0,7m/người, bằng khoảng 1/3 mức trung bình của thế giới.
Ngoài ra, diện tích trữ nước tự nhiên như ao hồ, kênh rạch, ruộng trũng bị san lấp để phát triển đô thị cũng giảm mạnh. Việc bê tông hóa mặt đất khiến khả năng thấm nước tự nhiên thấp, dẫn tới nước mưa không kịp thoát và gây ngập cục bộ ở nhiều nơi.
Về công tác quy hoạch, Bộ Xây dựng thông tin hiện có 6 thành phố trực thuộc trung ương đã lập quy hoạch chuyên ngành thoát nước và quy hoạch cao độ nền. Tuy nhiên, các đồ án này được xây dựng từ lâu, chưa được điều chỉnh phù hợp với tốc độ đô thị hóa, gia tăng dân số và đặc biệt là chưa tính đến đầy đủ yếu tố biến đổi khí hậu, nước biển dâng. Tại 28 tỉnh còn lại, nội dung thoát nước chỉ được tích hợp trong quy hoạch tỉnh, mang tính định hướng chung, thiếu dữ liệu kỹ thuật và chưa có tính đồng bộ giữa các cấp quy hoạch.
Một vấn đề đáng chú ý khác là thiếu nguồn lực đầu tư. Theo tổng hợp của Bộ Xây dựng, ngân sách nhà nước mới đáp ứng được khoảng 60% nhu cầu đầu tư cho lĩnh vực thoát nước. Mức chi cho hạ tầng thoát nước và xử lý nước thải còn thấp, trong khi chưa có cơ chế khuyến khích khu vực tư nhân hoặc các hình thức hợp tác công – tư (PPP) tham gia. Trong 336 dự án PPP đã ký kết thời gian qua, hầu hết thuộc lĩnh vực giao thông, năng lượng và hạ tầng kỹ thuật khác, gần như không có dự án nào về thoát nước và xử lý nước thải.
GIẢI PHÁP TRỌNG TÂM THỜI GIAN TỚI
Để khắc phục tình trạng ngập úng đô thị, Bộ Xây dựng đề nghị các địa phương duy tu, sửa chữa các tuyến cống xuống cấp, nạo vét kênh mương, khơi thông dòng chảy, đảm bảo hệ thống đạt 100% năng lực thoát nước thiết kế. Đồng thời, kiểm tra, vận hành hiệu quả các cống kiểm soát triều và trạm bơm tiêu úng, nhất là trong mùa mưa bão.
UBND các tỉnh, thành cần tăng cường tuyên truyền, nâng cao ý thức cộng đồng trong việc bảo vệ, không lấn chiếm hệ thống thoát nước, xả thải đúng quy định; tích hợp quy hoạch thoát nước với quy hoạch sử dụng đất, giao thông và thủy lợi. Tuy nhiên về lâu dài cần tiến hành rà soát, điều chỉnh quy hoạch thoát nước, tính toán lại lưu lượng thiết kế, ưu tiên nguồn vốn đầu tư công cho các dự án trọng điểm, đồng thời lập danh mục dự án kêu gọi đầu tư theo hình thức PPP; quyết liệt chỉ đạo và tập trung nguồn lực để hoàn thành dứt điểm các công trình thoát nước đang triển khai.
Về chính sách vĩ mô, Bộ Xây dựng đang chỉnh lý, hoàn thiện dự án Luật Cấp, thoát nước, dự kiến trình Chính phủ năm 2026 và Quốc hội ban hành vào năm 2027. Cùng với đó, Bộ cũng sửa đổi, bổ sung Nghị định 80/2014/NĐ-CP, nghiên cứu giải pháp thoát nước bền vững; sửa đổi, ban hành Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về quy hoạch đô thị – nông thôn thích ứng với biến đổi khí hậu.
Ngoài ra, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn sẽ phối hợp với UBND các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương rà soát các trạm bơm tiêu thoát nước thủy lợi kết hợp thoát nước mưa đô thị, chỉ đạo các địa phương phối hợp chặt chẽ từ công tác quy hoạch đến vận hành hệ thống thủy lợi với hệ thống tiêu thoát nước của đô thị, để giải quyết giữa tiêu thoát nước của sông nội thị với tiêu thoát nước khu vực nội thị; rà soát, điều chỉnh quy hoạch hệ thống thủy lợi vùng để đồng bộ với quy hoạch thoát nước đô thị; chia sẻ dữ liệu mưa, ngập, bản đồ địa hình - thủy văn cho các địa phương và cơ quan thoát nước để lập bản đồ ngập úng chi tiết.
Bộ Xây dựng cũng đề nghị Bộ Tài chính xây dựng cơ chế PPP cho các dự án thoát nước và xử lý nước thải, đồng thời xem xét tăng tỷ lệ vốn ngân sách trung ương hỗ trợ các dự án chống ngập, thu gom và xử lý nước thải tại các đô thị.
-Thanh Xuân
