Khi mạng lưới cao tốc quốc gia đang bước vào giai đoạn hoàn thiện nhanh, đặc biệt trên trục Bắc – Nam phía Đông, yêu cầu đặt ra không chỉ là thông tuyến, mà còn là tổ chức khai thác đồng bộ, trong đó trạm dừng nghỉ được xác định là cấu phần hạ tầng bắt buộc, gắn trực tiếp với an toàn giao thông và chất lượng dịch vụ...
Sáng 24/12, tọa đàm “Có cần quy chuẩn chất lượng dịch vụ trạm dừng nghỉ cao tốc?” do Báo Xây dựng tổ chức đã thu hút sự tham gia của các cơ quan quản lý, chuyên gia và đại diện hiệp hội ngành nghề. Tọa đàm diễn ra trong bối cảnh cả nước đang đẩy mạnh đầu tư, hoàn thiện mạng lưới đường cao tốc quốc gia, đặc biệt là tuyến cao tốc Bắc – Nam phía Đông.
Phát biểu khai mạc, Phó Tổng Biên tập Báo Xây dựng Nguyễn Sơn Tùng cho biết, cùng với việc đưa các tuyến cao tốc vào khai thác, xây dựng hệ thống công trình dịch vụ đồng bộ, trong đó có trạm dừng nghỉ, là yêu cầu tất yếu, gắn trực tiếp với an toàn giao thông và chất lượng phục vụ người dân, doanh nghiệp.
CẦN NÂNG TẦM CHẤT LƯỢNG DỊCH VỤ TẠI CÁC TRẠM DỪNG NGHỈ
Đến nay, Việt Nam đã đưa vào vận hành hơn 3.000 km đường cao tốc. Song song với đó, hệ thống trạm dừng nghỉ cũng đang được triển khai theo lộ trình nhằm bảo đảm khai thác an toàn, văn minh và hiệu quả. Tuy nhiên, thực tế cho thấy chất lượng các trạm dừng nghỉ trên cao tốc hiện nay chưa đồng đều; một số trạm đã vận hành nhưng công tác tổ chức khai thác, vệ sinh môi trường và quản lý giá dịch vụ còn bộc lộ bất cập, chưa đáp ứng đầy đủ kỳ vọng của người tham gia giao thông.
Theo ông Nguyễn Sơn Tùng, trong lộ trình đến quý I/2026, nhiều trạm dừng nghỉ trên tuyến cao tốc Bắc – Nam phía Đông sẽ tiếp tục được đưa vào khai thác. Điều này đặt ra yêu cầu cần có cách tiếp cận bài bản, chuyên nghiệp hơn trong quản lý và vận hành. Việc xây dựng và áp dụng một quy chuẩn chung về chất lượng dịch vụ trạm dừng nghỉ vì vậy là nội dung nhận được nhiều sự quan tâm và thảo luận tại tọa đàm.
Thông tin tại tọa đàm, Phó Cục trưởng Cục Đường bộ Việt Nam Phan Thị Thu Hiền cho biết hệ thống văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến phát triển trạm dừng nghỉ, đặc biệt trên các tuyến cao tốc, hiện đã được ban hành tương đối đầy đủ.
Trước năm 2024, cơ chế đầu tư còn nhiều hạn chế, song từ năm 2024, Bộ Giao thông Vận tải trước đây, nay là Bộ Xây dựng, đã ban hành Thông tư số 16 quy định về lựa chọn nhà đầu tư và đấu thầu trạm dừng nghỉ trên cao tốc. Tiếp đó, Thông tư số 58 năm 2024 đã bổ sung các quy định về vị trí, quy mô trạm dừng nghỉ và điểm dừng xe.
Bên cạnh đó, Thông tư số 56 ban hành ngày 15/11/2024 đã quy định cụ thể các tiêu chuẩn đối với trạm dừng nghỉ. So với quốc lộ, trạm dừng nghỉ trên cao tốc được bổ sung hai hạng mục bắt buộc là trạm cấp nhiên liệu và trạm phục vụ công tác cấp cứu, cứu hộ phương tiện. Theo Cục Đường bộ Việt Nam, hành lang pháp lý cho đầu tư, xây dựng và khai thác trạm dừng nghỉ hiện đã tương đối hoàn chỉnh.
Về quy hoạch, trên tuyến cao tốc Bắc – Nam phía Đông có 24 trạm dừng nghỉ. Đến nay, 21 trạm đã triển khai đấu thầu và ký hợp đồng; trong đó 4 trạm đã hoàn thiện và khai thác, 17 trạm còn lại dự kiến hoàn thành vào cuối năm nay. Các cơ quan quản lý đang phối hợp với nhà đầu tư để bảo đảm tiến độ và chất lượng theo kế hoạch.
Từ góc nhìn doanh nghiệp vận tải, Phó Chủ tịch Hiệp hội Vận tải ô tô Việt Nam Đăng Văn Chung cho rằng các quy định hiện hành về trạm dừng nghỉ đã được luật hóa và chuẩn hóa khá đầy đủ.
Theo ông Chung, khi nói đến đường cao tốc, cần xác định trạm dừng nghỉ là hạng mục bắt buộc, phải được đưa vào vận hành đồng thời khi tuyến đường thông xe, nhằm bảo đảm điều kiện sinh hoạt, an toàn và sức khỏe cho lái xe.
Theo đại diện Hiệp hội, vấn đề lớn nhất hiện nay không nằm ở thiếu quy chuẩn mà ở cơ chế quản lý và tổ chức thực hiện. Thực tế cho thấy nhiều trạm dừng nghỉ do tư nhân đầu tư vận hành tốt, dịch vụ đầy đủ, vệ sinh sạch sẽ, trong khi một số trạm do đơn vị nhà nước quản lý chưa đáp ứng yêu cầu. Do đó, bên cạnh việc tuân thủ quy chuẩn, cần bổ sung các tiêu chí về chất lượng và tăng cường giám sát trong quá trình khai thác.
Chia sẻ thêm tại tọa đàm, bà Phan Thị Thu Hiền cho rằng các trạm dừng nghỉ thí điểm trước đây đã hoàn thành vai trò mở đường, tạo cơ sở để Việt Nam xây dựng và cập nhật hệ thống tiêu chuẩn theo kinh nghiệm quốc tế. Việc một số trạm hoạt động chưa hiệu quả xuất phát từ nhiều nguyên nhân, trong đó có điều chỉnh mạng lưới giao thông và thay đổi luồng tuyến, ảnh hưởng đến lưu lượng phương tiện ra vào trạm.
Theo đánh giá của Cục Đường bộ Việt Nam, cùng một mặt bằng quy chuẩn, có trạm vận hành tốt nhưng cũng có trạm chưa đạt yêu cầu, cho thấy yếu tố quyết định nằm ở cách tổ chức khai thác của nhà đầu tư. Do đó, nâng cao chất lượng dịch vụ trạm dừng nghỉ cao tốc cần tập trung vào hoàn thiện cơ chế quản lý, giám sát và nâng cao trách nhiệm của các đơn vị vận hành, nhằm bảo đảm người dân được thụ hưởng dịch vụ tương xứng khi tham gia giao thông trên hệ thống cao tốc quốc gia.
CẦN CƠ CHẾ CHUẨN HÓA VÀ HỆ THỐNG GIÁM SÁT
Chia sẻ tại tọa đàm, TS Phan Lê Bình cho rằng trạm dừng nghỉ trước hết phải là không gian để lái xe và hành khách được nghỉ ngơi, phục hồi sức khỏe. Các trạm do JICA thí điểm trước đây đều bố trí phòng nghỉ riêng, thậm chí có giường nằm dành cho lái xe – một chi tiết thể hiện rõ triết lý lấy con người làm trung tâm.
Bên cạnh chức năng nghỉ ngơi, các trạm dừng nghỉ còn đảm nhiệm vai trò tuyên truyền an toàn giao thông, cung cấp thông tin, bảo đảm vệ sinh ăn uống và môi trường. Theo TS Phan Lê Bình, khi khảo sát mô hình trạm dừng nghỉ tại một số quốc gia, có thể thấy mô hình của Mỹ chủ yếu đáp ứng nhu cầu tối thiểu, vận hành theo cơ chế thị trường, ít dịch vụ và không phù hợp với điều kiện Việt Nam. Ngược lại, mô hình trạm dừng nghỉ của Nhật Bản có nhiều nét tương đồng, khi được tổ chức tổng hợp, gắn với phát triển kinh tế địa phương và dịch vụ cộng đồng.
Một vấn đề từng được các chuyên gia Nhật Bản đặc biệt coi trọng là xử lý nước thải. Theo TS Phan Lê Bình, tại các trạm dừng nghỉ do JICA hỗ trợ, hệ thống xử lý tự hoại được đầu tư bài bản nhằm giảm thiểu tác động môi trường, do mỗi ngày có hàng vạn lượt người sử dụng dịch vụ vệ sinh, ăn uống. Đây là tư duy phát triển bền vững cần tiếp tục được nghiên cứu, vận dụng trong bối cảnh Việt Nam hướng tới tăng trưởng xanh.
Từ thực tiễn triển khai, TS Phan Lê Bình cho rằng trong quá trình đầu tư cao tốc, ưu tiên hàng đầu thường là thông xe, thông tuyến, dẫn đến việc nhiều tuyến chưa kịp bố trí đầy đủ trạm dừng nghỉ khi đưa vào khai thác. Trong giai đoạn đầu, nếu chưa lựa chọn được đơn vị vận hành, Nhà nước cần chủ động bố trí kinh phí và nhân lực để bảo đảm các nhu cầu tối thiểu của người tham gia giao thông.
Theo chuyên gia này, có hai vấn đề cốt lõi cần được nhấn mạnh trong hoàn thiện hệ thống trạm dừng nghỉ. Thứ nhất, các dịch vụ tối thiểu phục vụ lái xe và người dân phải được bảo đảm một cách bắt buộc, đồng bộ và rõ ràng hơn. Thứ hai, cần nâng cấp chất lượng dịch vụ thông qua cơ chế cạnh tranh lành mạnh. Hiện nay, việc thiếu một “chuẩn mẫu” hoặc hệ thống đánh giá khiến áp lực nâng cao chất lượng chưa đủ mạnh giữa các đơn vị vận hành.
TS Phan Lê Bình đề xuất xây dựng cơ chế kiểm định, xếp hạng trạm dừng nghỉ theo các mức chất lượng, tương tự như cách đánh giá sân bay, đồng thời tổ chức kiểm tra định kỳ và công bố công khai kết quả. Bên cạnh đó, cần tận dụng mạng xã hội và các kênh phản hồi chính thức để người dân tham gia đánh giá chất lượng dịch vụ, qua đó hỗ trợ cơ quan quản lý trong công tác giám sát và duy trì chất lượng vận hành lâu dài.
Theo các ý kiến tại tọa đàm, nâng chuẩn dịch vụ trạm dừng nghỉ cao tốc không chỉ là vấn đề quy chuẩn kỹ thuật, mà là bài toán tổng hợp về quản lý, vận hành và trách nhiệm của các chủ thể tham gia, nhằm bảo đảm hệ thống hạ tầng cao tốc phát triển đồng bộ, bền vững và thực sự phục vụ người dân.
-Huỳnh Dũng
