Ngành dầu mỏ Venezuela đang phục hồi sau nhiều năm suy kiệt, nhưng động lực lần này không đến từ Trung Quốc mà từ tập đoàn năng lượng Mỹ Chevron.
Sự trở lại của Chevron cho thấy Washington đang tái thiết ảnh hưởng kinh tế tại quốc gia sở hữu trữ lượng dầu mỏ lớn nhất thế giới, trong khi Bắc Kinh ngày càng thận trọng. Cán cân kinh tế và địa chính trị tại Venezuela vì thế đang dịch chuyển.
Sau gần một thập kỷ chìm trong khủng hoảng, Venezuela đang chứng kiến sự cải thiện đáng kể của ngành dầu mỏ - lĩnh vực từng là xương sống của nền kinh tế. Tuy nhiên, khác với giai đoạn trước khi Trung Quốc đóng vai trò “phao cứu sinh” tài chính, đợt phục hồi hiện nay lại gắn chặt với một cái tên đến từ Mỹ: Chevron. Sự thay đổi này không chỉ phản ánh diễn biến của thị trường năng lượng toàn cầu, mà còn cho thấy sự dịch chuyển quan trọng trong cán cân ảnh hưởng giữa các cường quốc tại quốc gia Nam Mỹ giàu tài nguyên nhưng bất ổn kéo dài.
SỰ SUY SỤP VÀ HỒI SINH THẬN TRỌNG CỦA NGÀNH DẦU MỎ VENEZUELA
Theo tờ báo Đức DW, trong nhiều thập kỷ, dầu mỏ là nguồn thu ngoại tệ chủ yếu của Venezuela, chiếm tỷ trọng áp đảo trong ngân sách nhà nước và kim ngạch xuất khẩu. Sản lượng dầu từng đạt đỉnh gần 2 triệu thùng/ngày vào năm 2015, đưa quốc gia Nam Mỹ này trở thành một trong những nhà sản xuất dầu lớn nhất tại khu vực Mỹ Latinh.
Tuy nhiên, kể từ sau thời điểm đó, ngành dầu mỏ Venezuela rơi vào vòng xoáy suy thoái kéo dài. Nguyên nhân không chỉ đến từ các lệnh trừng phạt của Mỹ, mà còn bắt nguồn từ quản trị yếu kém tại Tập đoàn Dầu khí Quốc doanh Venezuela (PDVSA), tình trạng tham nhũng lan rộng và thiếu đầu tư nghiêm trọng trong nhiều năm. Cơ sở hạ tầng khai thác xuống cấp nhanh chóng, lực lượng kỹ sư và lao động kỹ thuật rời bỏ ngành, trong khi khả năng tiếp cận công nghệ và nguồn vốn quốc tế ngày càng bị bóp nghẹt.
Các biện pháp trừng phạt được áp đặt từ năm 2017, và đặc biệt siết chặt vào năm 2019, đã đẩy những khó khăn sẵn có lên cao trào, khiến Venezuela gần như bị loại khỏi thị trường tài chính toàn cầu. Hệ quả là đến năm 2021, xuất khẩu dầu thô giảm xuống dưới 500.000 thùng/ngày, mức thấp nhất trong nhiều thập kỷ.
Bước sang giai đoạn 2023-2024, sản lượng dầu bắt đầu phục hồi, với xuất khẩu tăng lên trên 650.000 thùng/ngày và tiến sát mốc 1 triệu thùng/ngày vào cuối năm nay. Đáng chú ý, sự cải thiện này diễn ra trong bối cảnh cấu trúc ngành dầu mỏ trong nước hầu như không thay đổi, cho thấy động lực phục hồi chủ yếu đến từ các yếu tố bên ngoài.
“Việc phục hồi sản lượng dầu ở Venezuela diễn ra là nhờ Chevron,” ông Francisco J. Monaldi, chuyên gia chính sách năng lượng tại Viện Baker thuộc Đại học Rice (Houston, Texas), nhận định. Theo ông, hiện Chevron chiếm gần một phần tư tổng sản lượng dầu của Venezuela, đóng vai trò then chốt trong quá trình hồi sinh thận trọng của ngành dầu mỏ nước này.
CHEVRON VÀ ĐIỀU CHỈNH CHIẾN LƯỢC CỦA MỸ
Bước ngoặt xuất hiện sau khi xung đột Nga - Ukraine bùng nổ năm 2022, làm đảo lộn thị trường năng lượng toàn cầu. Trước nguy cơ thiếu hụt nguồn cung và áp lực giá dầu leo thang, Washington buộc phải điều chỉnh cách tiếp cận thực dụng hơn đối với Venezuela.
Thay vì dỡ bỏ toàn diện các lệnh trừng phạt, Mỹ lựa chọn phương án nới lỏng có điều kiện, thông qua việc cấp giấy phép đặc biệt cho Chevron nối lại hoạt động tại các liên doanh dầu khí ở Venezuela. Đến năm 2025, tập đoàn năng lượng Mỹ này tiếp tục được cho phép mở rộng sản xuất, qua đó trở thành đầu mối then chốt trong tiến trình phục hồi sản lượng dầu của quốc gia Nam Mỹ.
Tổng thống Nicolas Maduro đón nhận các giấy phép mới từ Mỹ với sự phấn khởi. Phát biểu trên kênh truyền hình nhà nước Telesur hồi tháng 7, ông cho biết: “Chevron đã hiện diện tại Venezuela 102 năm, và tôi hy vọng công ty sẽ tiếp tục hoạt động thêm 100 năm nữa mà không gặp vấn đề gì.”
Hiện Chevron đóng góp gần 25% tổng sản lượng dầu của Venezuela - một tỷ trọng mang tính quyết định. Không chỉ mang lại dòng tiền, Chevron còn cung cấp công nghệ khai thác, năng lực quản trị và kênh tiếp cận thị trường quốc tế, những yếu tố mà Tập đoàn Dầu khí Quốc doanh Venezuela (PDVSA) đang thiếu hụt nghiêm trọng sau nhiều năm suy yếu.
Từ góc nhìn của Washington, Chevron đóng vai trò như một “đòn bẩy kinh tế”, giúp Mỹ duy trì ảnh hưởng tại Venezuela mà không cần điều chỉnh lập trường chính trị một cách công khai. Ngược lại, với chính quyền Tổng thống Maduro, hợp tác với Chevron là giải pháp thực dụng nhằm cải thiện nguồn thu và ổn định kinh tế trong ngắn hạn, trong khi vẫn tránh được những nhượng bộ chính trị lớn.
TRUNG QUỐC LÙI BƯỚC VÀ CÁN CÂN ĐỊA CHÍNH TRỊ MỚI
Trong khi Chevron mở rộng hoạt động, đầu tư của Trung Quốc tại Venezuela chỉ còn giới hạn ở các dự án quy mô nhỏ hơn. China Concord Resources Corp được cho là đã bắt đầu phát triển hai mỏ dầu, với kế hoạch đầu tư khoảng 1 tỷ USD (850 triệu euro) nhằm nâng sản lượng lên 60.000 thùng/ngày vào cuối năm 2026. Trái ngược với đà mở rộng của Chevron, vai trò của Trung Quốc tại Venezuela đang dần thu hẹp. Trong giai đoạn cao điểm, Bắc Kinh từng rót hàng chục tỷ USD thông qua các khoản vay đổi dầu, với tổng dư nợ ước tính khoảng 60 tỷ USD.
Tuy nhiên, kể từ năm 2016, các ngân hàng phát triển quốc doanh Trung Quốc gần như không cấp thêm khoản vay mới cho Caracas. Phần lớn nợ cũ đã được tái cơ cấu hoặc thanh toán bằng dầu thô, trong khi các dự án đầu tư mới chỉ được triển khai ở quy mô hạn chế.
Dù Trung Quốc vẫn là thị trường tiêu thụ dầu lớn nhất của Venezuela, chiếm gần hai phần ba lượng xuất khẩu, Bắc Kinh ngày càng thận trọng trước các rủi ro tài chính và chính trị. Theo Trung tâm Chính sách Phát triển Toàn cầu (Global Development Policy Center) thuộc Đại học Boston (Mỹ), Ngân hàng Phát triển Trung Quốc và Ngân hàng Xuất nhập khẩu Trung Quốc thực tế đã không cấp khoản vay mới nào cho Venezuela kể từ năm 2016.
Sự dịch chuyển này cho thấy cán cân ảnh hưởng tại Venezuela đang thay đổi. Mỹ đang từng bước lấy lại vị thế thông qua các công cụ kinh tế, trong khi Trung Quốc lựa chọn chiến lược giữ khoảng cách an toàn. Với Venezuela, dầu mỏ vẫn là lá bài chiến lược, nhưng cách thức khai thác và các đối tác đi kèm đang tái định hình không gian kinh tế và địa chính trị của quốc gia Nam Mỹ này trong giai đoạn tới.
DW-Trọng Hoàng
