Việt Nam đang đứng trước cơ hội lớn để thu hút dòng vốn FDI công nghệ cao, mặc dù vậy hệ thống hành lang pháp lý cần điều chỉnh phù hợp hơn để tăng sự hấp dẫn với các nhà đầu tư nước ngoài...
Trong bối cảnh dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) công nghệ cao đang dịch chuyển mạnh trên toàn cầu, Việt Nam đứng trước cơ hội lớn để nâng vị thế trở thành điểm đến hàng đầu khu vực. Tuy nhiên, quá trình sửa đổi Luật Công nghệ cao – trụ cột quan trọng để triển khai Nghị quyết 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo – đang thu hút nhiều ý kiến về phạm vi tác động và mức độ ảnh hưởng tới môi trường đầu tư.
Theo Dự thảo Luật với 6 chương, 29 điều, nhiều quy định mới hướng tới mục tiêu hoàn thiện hành lang pháp lý, tăng minh bạch và bảo đảm tiêu chí đánh giá doanh nghiệp công nghệ cao. Tuy vậy, một số đề xuất như siết tiêu chí công nghệ lõi hoặc điều chỉnh mức ưu đãi thuế đang khiến cộng đồng doanh nghiệp FDI băn khoăn.
"MẮC KẸT" GIỮA CHI PHÍ THẤP VÀ CÔNG NGHỆ CAO
Trong hơn ba thập kỷ qua, Việt Nam đã đạt được những thành tựu đáng kể trong thu hút FDI, với hơn 400 tỷ USD vốn đăng ký, góp phần đưa kim ngạch xuất khẩu điện tử, linh kiện và điện thoại đạt gần 200 tỷ USD chỉ trong 11 tháng đầu năm 2025, chiếm tới 49% tổng kim ngạch xuất khẩu.
Các "đại bàng" như Intel, Samsung, Foxconn, NVIDIA hay Qualcomm đã chọn Việt Nam làm cứ điểm sản xuất, mang theo công nghệ tiên tiến, chuyển giao tri thức và đào tạo nhân lực chất lượng cao. Những dự án này không chỉ tạo việc làm mà còn thúc đẩy chuỗi cung ứng nội địa, giúp doanh nghiệp Việt tham gia sâu hơn vào giá trị toàn cầu.
Tuy nhiên, trong bối cảnh cạnh tranh gay gắt từ các quốc gia như Ấn Độ, Thái Lan hay Singapore – vốn thu hút FDI bằng bộ ưu đãi lớn về thuế và hạ tầng – nhiều chuyên gia lo ngại một số quy định mới có thể làm giảm sức hấp dẫn của Việt Nam.
Đáng chú ý, Dự thảo Luật Công nghệ cao sửa đổi, dù xuất phát từ ý định tốt đẹp nhằm nâng tiêu chí xác định doanh nghiệp công nghệ cao (yêu cầu sở hữu hoặc tiếp nhận công nghệ lõi ở mức "đổi mới và phát triển" hoặc "làm chủ và cải tiến"), được đánh giá là vô tình tạo ra rào cản.
Đơn cử như việc phân loại doanh nghiệp thành mức 1 (vốn nội địa trên 30%, ưu đãi cao nhất: miễn thuế thu nhập doanh nghiệp 4 năm, giảm 50% trong 9 năm, thuế suất 10% trong 15 năm) và mức 2 (chủ yếu FDI 100% vốn nước ngoài, ưu đãi thấp hơn: miễn 2 năm, giảm 50% trong 4 năm, thuế suất 15%) có thể loại trừ hầu hết dự án FDI hiện hữu.
Hơn nữa, đề xuất bãi bỏ Giấy chứng nhận doanh nghiệp công nghệ cao (thay bằng tự đánh giá) – dù nhằm giảm thủ tục – lại thiếu cơ chế chuyển tiếp rõ ràng, khiến nhà đầu tư lo ngại về tính ổn định chính sách cho các dự án dài hạn (10-15 năm, quy mô hàng tỷ USD).
Các chuyên gia cho rằng nếu không chỉnh sửa, luật có nguy cơ làm suy giảm động lực mở rộng đầu tư, chuyển giao công nghệ và hợp tác RD. Đây cũng là lo ngại của nhiều hiệp hội doanh nghiệp quốc tế như Hiệp hội Doanh nghiệp Hàn Quốc tại Việt Nam (Kocham).
GIÁ ƯU ĐÃI GÓP PHẦN XÂY DỰNG HỆ SINH THÁI CÔNG NGHỆ BỀN VỮNG
Một số chuyên gia nhận định giữ ưu đãi cao nhất cho FDI công nghệ cao không phải là "chảy máu ngân sách" mà là đầu tư chiến lược cho tương lai. Bởi các tập đoàn đa quốc gia không chỉ mang vốn mà còn công nghệ lõi, tiêu chuẩn quản trị và cơ hội lan tỏa cho doanh nghiệp nội địa.
Kinh nghiệm từ Hàn Quốc (với Samsung làm động lực công nghiệp hóa), Singapore (hút Intel qua ưu đãi RD) hay Ấn Độ (thu hút Google bằng chính sách linh hoạt) chứng minh rằng, ưu đãi thuế vượt trội là "cần câu" để kéo theo hệ sinh thái đổi mới.
Tại Việt Nam, việc duy trì mức miễn thuế 4 năm, giảm 50% trong 9 năm và thuế suất 10% trong 15 năm – thậm chí cao hơn với ưu đãi đặc biệt – sẽ khuyến khích FDI cam kết nội địa hóa, hợp tác nghiên cứu và đào tạo nhân lực, giúp Việt Nam đạt mục tiêu tăng trưởng hai con số và trở thành quốc gia thu nhập cao vào năm 2045.
Hơn nữa, trong bối cảnh Nghị quyết 57-NQ/TW nhấn mạnh khoa học công nghệ là "chìa khóa" thịnh vượng, nhiều ý kiến từ các chuyên gia cho rằng luật sửa đổi cần kế thừa quy định hiện hành để đảm bảo minh bạch và dự đoán.
Tại Nghị trường Quốc hội, thẩm tra Dự thảo trên, Ủy ban Khoa học – Công nghệ và Môi trường của Quốc hội bày tỏ lo ngại quy định này có thể tạo ra “sự phân biệt” giữa doanh nghiệp trong nước và doanh nghiệp FDI. Uỷ ban đã đề nghị Ban Soạn thảo xem xét, nghiên cứu và chỉnh lý để đảm bảo tính công bằng, hợp lý và ổn định chính sách.
Các chuyên gia cũng nhiều lần khuyến nghị Chính phủ cần đo lường thực chất năng lực hấp thụ công nghệ của doanh nghiệp Việt để xây dựng cơ chế nâng cấp phù hợp. Việc chỉ khuyến khích “nhận chuyển giao” mà thiếu dòng FDI dẫn dắt sẽ khiến nguồn lực bị phân tán, giảm cơ hội phát triển doanh nghiệp nội địa.
Tại kỳ họp thứ 10 Quốc hội khóa XV, các đại biểu như Lê Hoàng Anh, Tạ Đình Thi và Lê Thanh Hoàn đã lên tiếng đề nghị chỉnh lý dự thảo để giữ ưu đãi cao nhất, đảm bảo công bằng và linh hoạt.
Liên quan đến vấn đề này, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng khi phát biểu làm rõ ý kiến của các đại biểu Quốc hội, đã nhấn mạnh, các cơ chế, chính sách đối với công nghệ cao tại luật hiện hành sẽ tiếp tục được duy trì và sẽ tăng thêm các ưu đãi nếu doanh nghiệp FDI tăng tỷ lệ nội địa hóa, chuyển giao công nghệ và có hoạt động RD tại Việt Nam.
-Tuấn Dũng
