Trong một năm bị phủ bóng bởi cuộc chiến thuế quan của Tổng thống Mỹ Donald Trump, các đợt áp thuế trả đũa qua lại và đàm phán thương mại lúc nóng lúc lạnh, việc Trung Quốc đạt thặng dư 1 nghìn tỷ USD cho thấy nước này vẫn là một “cỗ máy” xuất khẩu khó bị kìm hãm...
Trong 11 tháng đầu năm nay, thặng dư của Trung Quốc với Mỹ giảm hơn 100 tỷ USD so với tổng cả năm ngoái, nhưng lại tăng mạnh ở nhiều thị trường khác, từ Đông Nam Á đến châu Âu.
Vì vậy, thặng dư hàng hóa toàn cầu của nước này tăng lên kỷ lục 1,08 nghìn tỷ USD, nhờ kim ngạch xuất khẩu 3,41 nghìn tỷ USD, qua đó vượt cả mức thặng dư cao nhất từng ghi nhận trong cả một năm từ trước tới nay.
Thặng dư thương mại khổng lồ cho thấy Trung Quốc đang dịch chuyển lên các phân khúc sản xuất có giá trị gia tăng cao hơn, nổi bật là ngành ô tô. Nước này đồng thời tiếp tục giữ lợi thế áp đảo ở các nhóm hàng như điện thoại và máy tính và tiếp tục cung ứng khối lượng lớn hàng hóa giá trị thấp.
“Trong ngắn hạn, tôi cho rằng thặng dư thương mại của Trung Quốc vẫn sẽ tiếp tục tăng. Tình trạng này chưa thể sớm thay đổi”, bà Michelle Lam, chuyên gia kinh tế về Trung Quốc đại lục tại ngân hàng Societe Generale, nhận định với tờ báo Financial Times.
Dù vậy, sức bật về xuất khẩu phần nào che lấp bức tranh kinh tế trong nước ảm đạm ở Trung Quốc khi giới chức đối mặt niềm tin tiêu dùng yếu và áp lực giảm phát ngày càng lớn. Nhập khẩu cũng đi xuống, khiến mối quan hệ của Bắc Kinh với các đối tác thương mại thêm căng thẳng và làm tăng nguy cơ bị trả đũa.
XUẤT KHẨU SANG ĐÔNG NAM Á TĂNG MẠNH
Xuất khẩu của Trung Quốc sang Đông Nam Á tăng nhanh là một trong những điểm nổi bật nhất của trật tự thương mại mới và cũng là xu hướng được theo dõi sát về mối liên hệ với cuộc chiến thuế quan của Tổng thống Trump.
Trong 11 tháng đầu năm nay, thặng dư thương mại của Trung Quốc với khu vực này đạt 245 tỷ USD, cao hơn đáng kể so với mức 191 tỷ USD của cả năm 2024. Mức tăng chủ yếu xuất phát từ thặng dư lớn hơn với Việt Nam và Thái Lan, cùng việc cán cân thương mại với Malaysia chuyển từ thâm hụt vào năm ngoái sang thặng dư.
Theo các nhà kinh tế, xu hướng này có thể liên quan đến việc một phần hàng hóa Trung Quốc đi qua Đông Nam Á như một điểm trung chuyển trong chuỗi cung ứng khu vực, trong bối cảnh xuất khẩu của nhiều nền kinh tế Đông Nam Á sang Mỹ tăng mạnh trong năm nay.
Trung Quốc cũng đẩy mạnh xuất khẩu sang nhiều thị trường khác trong năm nay. Thặng dư thương mại của nước này với châu Phi trong 11 tháng đầu năm tăng 27 tỷ USD so với mức của cả năm 2024, chủ yếu nhờ xuất khẩu sang Nigeria, Liberia và Ai Cập tăng lên, cùng lượng tàu chở hàng bán sang châu lục này nhiều hơn. Thặng dư với Liên minh châu Âu (EU) cũng tăng gần 20 tỷ USD và với Mỹ Latin tăng 9 tỷ USD.
BƯỚC NGOẶT TRONG XUẤT KHẨU Ô TÔ
Ô tô là nhóm hàng đóng góp lớn nhất vào mức tăng thặng dư thương mại của Trung Quốc trong năm nay. Trong 10 tháng đầu năm 2025, thặng dư của lĩnh vực này tăng 22 tỷ USD so với cùng kỳ năm ngoái, nâng tổng thặng dư lên 66 tỷ USD.
Đây là bước ngoặt đáng chú ý, bởi mới 3 năm trước, Trung Quốc còn thâm hụt thương mại ô tô với phần còn lại của thế giới. Nước này cũng chỉ mới vượt Nhật Bản để trở thành nhà xuất khẩu ô tô lớn nhất thế giới từ năm 2023.
Năm nay, cán cân thương mại ô tô của Trung Quốc với EU cũng đảo chiều từ thâm hụt sang thặng dư. Xuất khẩu ô tô cũng góp phần làm thặng dư với châu Phi tăng thêm.
Cùng với đó, trong 10 tháng đầu năm, Trung Quốc ghi nhận thặng dư thương mại toàn cầu 64 tỷ USD ở mặt hàng pin. Con số này phản ánh chiến lược thúc đẩy xe điện trên diện rộng của Bắc Kinh, qua đó đưa các nhà sản xuất dẫn đầu như BYD trở thành cái tên ngày càng quen thuộc trên thị trường quốc tế.
CÔNG XƯỞNG CỦA THẾ GIỚI
Ngành sản xuất khổng lồ của Trung Quốc vẫn là mắt xích then chốt trong chuỗi cung ứng của nhiều tập đoàn đa quốc gia, từ hãng công nghệ Apple đến nhà sản xuất ô tô Volkswagen, đồng thời là bệ đỡ cho các nhà sản xuất nội địa.
Theo dữ liệu hải quan của Trung Quốc, trong 10 tháng đầu năm 2025, các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài xuất khẩu 837 tỷ USD hàng hóa từ Trung Quốc, tương đương hơn 1/4 tổng kim ngạch xuất khẩu của nước này.
Trong cùng kỳ, hai nhóm hàng đóng góp lớn nhất vào thặng dư thương mại của Trung Quốc là điện thoại và sản phẩm viễn thông với 151 tỷ USD, bên cạnh máy tính với 70 tỷ USD.
Thặng dư cũng được hỗ trợ bởi các mặt hàng giá trị nhỏ, trong đó đáng chú ý là sự gia tăng mạnh của các bưu kiện giá trị thấp - mô hình kinh doanh của các nhà bán lẻ trực tuyến như Shein và Temu. Các nền tảng này đang hứng chỉ trích tại Mỹ và EU vì bị cho là lợi dụng kẽ hở trong cơ chế miễn thuế quan. Trong 10 tháng đầu năm, bưu kiện giá trị thấp đóng góp thêm 22 tỷ USD vào thặng dư thương mại của Trung Quốc so với cùng kỳ năm ngoái, chủ yếu nhờ tăng mạnh sang châu Âu.
LỢI THẾ TỪ TỶ GIÁ VÀ MẶT BẰNG GIÁ GIẢM
Trong 12 tháng qua, đồng nhân dân tệ đã tăng giá so với USD trong 12 tháng qua nhưng vẫn ở vùng yếu nếu so với mặt bằng của thập kỷ qua.
Trong khi nhiều nền kinh tế lớn vật lộn với lạm phát, Trung Quốc lại đối mặt giảm phát ở cả giá tiêu dùng và giá sản xuất. Mặt bằng giá đi xuống, trong bối cảnh năng lực sản xuất duy trì ở mức cao, đang tiếp sức cho đà tăng xuất khẩu.
“Tỷ trọng của Trung Quốc trong tổng khối lượng xuất khẩu toàn cầu đang tăng với tốc độ nhanh nhất kể từ giai đoạn ‘cú sốc Trung Quốc’ trong thập niên 2000, sau khi nước này gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO). Tuy vậy, xét theo giá trị danh nghĩa, kim ngạch xuất khẩu nhìn chung vẫn đi ngang do giá hàng hóa giảm”, ông Adam Wolfe, nhà kinh tế tại công ty nghiên cứu Absolute Strategy Research, nhận xét.
Theo các nhà kinh tế, áp lực giảm phát đang giúp các nhà sản xuất Trung Quốc cạnh tranh hơn về giá so với các đối thủ toàn cầu.
“Chênh lệch về định giá qua từng năm cũng liên tục tạo thêm lợi thế về định giá cho Trung Quốc”, ông Shuang Ding, nhà kinh tế trưởng phụ trách Trung Quốc đại lục và Bắc Á tại ngân hàng Standard Chartered, chỉ ra.
TRUNG QUỐC NHẬP KHẨU NHỮNG GÌ?
Trong khi xuất khẩu tăng mạnh, năm nay nhập khẩu của Trung Quốc lại giảm nhẹ tính theo USD, còn 2,3 nghìn tỷ USD. Hàng hóa cơ bản vẫn là nhóm nhập khẩu lớn nhất, bao gồm quặng sắt, đồng, đậu tương và sản phẩm hóa dầu. Trung Quốc cũng nhập một lượng lớn chất bán dẫn - mặt hàng đang là một tâm điểm chịu sức ép thương mại từ Mỹ.
Dù xuất khẩu tăng trong năm nay, nhập khẩu của Trung Quốc lại giảm nhẹ theo USD, xuống 2,3 nghìn tỷ USD. Nhóm hàng nhập khẩu lớn nhất của nước này là hàng hóa cơ bản như quặng sắt, đồng, đậu tương và sản phẩm hóa dầu. Trung Quốc cũng là một trong những nhà nhập khẩu chất bán dẫn lớn, lĩnh vực đang nằm trong tâm điểm sức ép thương mại từ Mỹ.
Theo ông Ding, tại Trung Quốc, đã có dấu hiệu “thay thế nhập khẩu”, khi một số mặt hàng như máy móc và robot công nghiệp dần được sản xuất trong nước thay vì nhập khẩu.
Tuy nhiên, Trung Quốc vẫn đối mặt nhu cầu nội địa yếu, trong khi thị trường bất động sản bước sang năm suy giảm thứ năm liên tiếp. Nhiều chỉ báo gần đây, như đầu tư đi xuống, cho thấy xuất khẩu tiếp tục giữ vai trò then chốt trong việc hỗ trợ tăng trưởng kinh tế nước này.
Nhà kinh tế Wolfe dự báo thặng dư thương mại của Trung Quốc có thể tiếp tục tăng, tiến gần mốc 1,5 nghìn tỷ USD nếu đầu tư tài sản cố định trong nước vẫn yếu, đặc biệt ở lĩnh vực xây dựng - ngành phụ thuộc nhiều vào hàng hóa cơ bản và thường thúc đẩy nhập khẩu.
“’Cú sốc Trung Quốc’ mới sẽ còn kéo dài chừng nào nhu cầu trong nước còn yếu”, ông Wolfe dự báo.
-Ngọc Trang
