Đánh thức tiềm năng du lịch các tỉnh miền núi phía Bắc

Việc Công viên địa chất toàn cầu Cao nguyên đá Đồng Văn (Tuyên Quang) được vinh danh Điểm đến văn hóa hàng đầu châu Á tại World Travel Awards (WTA) 2025 vừa qua đã tạo cú hích mạnh cho du lịch miền núi phía Bắc…

Tỉnh Hà Giang (cũ) từng hai năm liên tiếp được WTA vinh danh Điểm đến du lịch mới nổi hàng đầu châu Á 2023 và Điểm đến văn hóa khu vực hàng đầu châu Á 2024. Chuỗi danh hiệu này, cùng với việc sắp xếp địa giới hành chính đang mở ra một trang mới cho Tuyên Quang, nơi định hình vị thế “trái tim” du lịch cộng đồng tại vùng miền núi phía Bắc.

Hiện toàn tỉnh có 54 làng văn hóa du lịch cộng đồng, trong đó 9 làng đạt OCOP 3 - 4 sao, trở thành mô hình vừa bảo tồn di sản vừa phát triển du lịch xanh. Nhiều điểm du lịch nổi bật như Panhous (Thông Nguyên), Nà Tông (Thượng Lâm), Lô Lô Chải (Lũng Cú), Nặm Đăm (Quản Bạ)... đạt giải thưởng trong nước và quốc tế, đều gắn với tiêu chí du lịch xanh, du lịch có trách nhiệm.

Ví như, ở Nặm Đăm, du khách được cùng người dân làm nương, nấu ăn, thưởng thức đặc sản, tham gia điệu múa truyền thống, sử dụng dịch vụ tắm lá thuốc, chế biến thảo dược của người Dao… Các dịch vụ bắt đầu phát triển từ năm 2012, nhờ đi đúng định hướng đến năm 2017, Nặm Đăm được vinh danh “ASEAN Homestay”.

Toàn thôn Nặm Đăm hiện có 39/68 hộ làm du lịch, thu nhập bình quân trên 50 triệu đồng/người/năm, nhiều hộ đạt doanh thu hơn 300 triệu đồng. Những tour du lịch xanh như “Trải nghiệm văn hóa Cao Lan”, “Khám phá di sản cao nguyên đá Đồng Văn”, “Du lịch sinh thái trên sông Gâm”... đang được kết nối, tạo chuỗi sản phẩm xanh đa dạng.

Đặc biệt, thôn Lô Lô Chải, xã Lũng Cú vừa vinh dự được công nhận là một trong những làng du lịch cộng đồng tiêu biểu nhất thế giới, sau khi vượt qua hơn 270 hồ sơ đến từ 65 quốc gia. Hay một điểm sáng khác là Khu nghỉ dưỡng H’Mong Village (xã Lùng Tám). Khu nghỉ dưỡng lấy văn hóa và cảnh quan thiên nhiên làm yếu tố cốt lõi bên cạnh các dịch vụ nghỉ dưỡng cao cấp.

H’Mong Village cũng là một trong bảy cơ sở đầu tiên ở Việt Nam đạt nhãn Du lịch Xanh Vita Green và Khách sạn Xanh ASEAN và Khách sạn Xanh tốt nhất Việt Nam. Mô hình này tạo việc làm cho hơn 70 lao động, doanh thu hơn 20 tỷ đồng/năm, là minh chứng sinh động cho việc di sản được khai thác đúng cách sẽ trở thành nguồn lực kinh tế bền vững.

Song song với phát triển cơ sở, Hiệp hội du lịch tỉnh Tuyên Quang đã tích cực triển khai nhiều hoạt động ý nghĩa: Tổ chức các đoàn khảo sát du lịch gắn với trồng cây xanh với thông điệp “Mỗi du khách trồng thêm một cây”; chương trình Du lịch xe đạp xuyên biên giới, Du lịch không rác thải, Hành trình không khói bụi...

Dù đã gặt hái “quả ngọt” đầu tiên, trong 10 tháng năm 2025, tỉnh ước đón trên 3,2 triệu lượt du khách; tổng chi tiêu du lịch ước đạt 8.736,9 tỷ đồng. Song hành trình phát triển du lịch xanh của Tuyên Quang vẫn còn nhiều thách thức.

Ở một số điểm như Na Hang, Đồng Văn, Lũng Cú, Mèo Vạc, tình trạng rác thải sinh hoạt vẫn tồn tại; một số hộ dân xây dựng cơ sở lưu trú tự phát gây phá vỡ cảnh quan. Hạ tầng xanh, quy hoạch không gian sinh thái còn thiếu đồng bộ, trong khi năng lực quản lý môi trường du lịch chưa theo kịp tốc độ tăng trưởng.

Trong giai đoạn 2025 - 2035, tỉnh cần nâng cao nhận thức cộng đồng về du lịch xanh, hình thành thói quen ứng xử văn minh, gìn giữ thiên nhiên, văn hóa bản địa. Cần đẩy mạnh phát triển sản phẩm nông nghiệp hữu cơ gắn du lịch vùng cam sành Hàm Yên, chè Shan tuyết Na Hang, Thông Nguyên, mật ong, dược liệu dưới tán rừng…

Đồng thời, phát triển chuỗi giá trị tuần hoàn trong dịch vụ du lịch từ tái sử dụng rác hữu cơ, giảm thiểu bao bì nhựa, để mọi mắt xích trong ngành du lịch đều thân thiện với môi trường.

Tương tự ở Tuyên Quang, những năm gần đây, du lịch cộng đồng trở thành xu hướng nổi bật tại các tỉnh miền núi phía Bắc. Theo Tổng cục Du lịch Việt Nam, quý 1/2025, khu vực này đón hơn 5,2 triệu lượt khách, tăng gần 18% so với cùng kỳ, trong đó có 230.000 lượt khách quốc tế.

Các địa phương như Lào Cai, Hòa Bình và Sơn La tiếp tục dẫn đầu với mô hình du lịch cộng đồng, nơi mỗi dân tộc từ Mông, Dao, Thái đến Mường đều góp phần làm phong phú bức tranh văn hóa vùng cao.

Tại Hòa Bình (nay thuộc Phú Thọ), Mai Châu là điểm đến tiêu biểu của du lịch cộng đồng người Thái, Mường. Nằm giữa thung lũng xanh mướt, Mai Châu sở hữu khí hậu trong lành, phong cảnh hữu tình và con người thân thiện. Du khách đến đây được ăn cơm lam, ngủ nhà sàn, học dệt thổ cẩm, nghe hát ru, xem múa chiêng… những trải nghiệm giúp họ thấu hiểu đời sống bản địa và thêm yêu văn hóa vùng cao.

Cũng vậy, “làng nguyên thủy” Hang Táu (tỉnh Sơn La) đang trở thành trường hợp điển hình trong phát triển du lịch miền núi. Theo anh Mùa A Chu, thành viên HTX du lịch Hang Táu, từ khi phát triển du lịch, sản phẩm nông nghiệp của người dân tiêu thụ thuận lợi hơn, công việc ổn định hơn và cuộc sống cũng dần đủ đầy hơn trước.

Không chỉ riêng Hang Táu, trong 10 tháng qua, tỉnh Sơn La đã đón hơn 4,6 triệu lượt du khách, mang về doanh thu gần 5.000 tỷ đồng và trở thành một trong những điểm sáng của du lịch vùng trung du và miền núi phía Bắc.

Mới đây, tại phiên thảo luận về kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội, đại biểu Quốc hội Đặng Thị Bảo Trinh (Đà Nẵng) nhấn mạnh, khu vực miền núi và trung du nước ta là kho báu tự nhiên vô giá, nơi hội tụ cảnh quan hùng vĩ, khí hậu trong lành cùng những giá trị văn hóa bản địa đặc sắc.

Thế nhưng, du lịch miền núi vẫn đang bị kìm hãm bởi những hạn chế về hạ tầng và quy hoạch. Không ít địa phương có tiềm năng lớn nhưng vẫn chưa được định vị rõ ràng trên bản đồ du lịch quốc gia.

Do đó, đầu tư cho du lịch miền núi không chỉ nhằm phát triển kinh tế mà còn là cách bảo tồn di sản văn hóa và hệ sinh thái đặc trưng của vùng. Đây cần được xem là một trụ cột trong chiến lược phát triển vùng và quốc gia, với cơ chế, chính sách thuận lợi để người dân, đặc biệt là phụ nữ và đồng bào dân tộc thiểu số các tỉnh miền núi phía Bắc, có thể trở thành chủ thể của quá trình phát triển.

-Tường Bách