Phần Lan đang trở thành hình mẫu của châu Âu trong hành trình thoát phụ thuộc năng lượng Nga. Bằng cách đẩy mạnh điện hạt nhân, tăng tốc năng lượng tái tạo và đa dạng hóa nguồn cung LNG, quốc gia Bắc Âu này đã xây dựng được một hệ thống năng lượng ổn định, ít rủi ro và bền vững hơn.
Trước năm 2022, Nga cung cấp khoảng một nửa tổng lượng năng lượng nhập khẩu của Phần Lan. Điện, dầu mỏ và khí tự nhiên từ Nga từng đóng vai trò thiết yếu trong an ninh năng lượng của quốc gia có đường biên giới dài 1.300 km này.
TÁI CẤU TRÚC TOÀN DIỆN SAU CUỘC KHỦNG HOẢNG NĂNG LƯỢNG
Tuy nhiên, tình hình thay đổi nhanh chóng khi điện từ Nga bị cắt đột ngột, dầu khí Nga trở thành yếu tố rủi ro, còn Phần Lan buộc phải tìm nguồn thay thế trong thời gian ngắn.
Để ứng phó, Helsinki triển khai đồng thời ba giải pháp:
Thứ nhất, đa dạng hóa nguồn cung quốc tế: chuyển sang nhập dầu từ Na Uy, Anh, Mỹ; đặt mua LNG từ nhiều nhà cung cấp khác nhau.
Thứ hai, đẩy nhanh đầu tư hạ tầng khí hóa lỏng: hoàn thành và vận hành cảng LNG nổi tại Inga chỉ trong thời gian ngắn.
Thứ ba, tăng sản lượng trong nước: thúc đẩy nhanh tiến độ vận hành lò phản ứng hạt nhân mới và đẩy mạnh điện gió.
“Không một quốc gia nào có thể phụ thuộc vào một đối tác có thể trở thành đối thủ trong tương lai,” Bộ trưởng Khí hậu và Môi trường Sari Multala nhấn mạnh. “Tự chủ năng lượng là vấn đề an ninh quốc gia.”
Sự chuyển đổi nhanh chóng này đã giúp Phần Lan giữ được nguồn cung ổn định, dù thị trường châu Âu nhiều lần rơi vào tình trạng thiếu hụt khí đốt trong giai đoạn 2022-2023.
Đảo Olkiluoto đã trở thành địa điểm then chốt trong việc bảo đảm nguồn cung năng lượng cho Phần Lan. (Nguồn ảnh: Tapani Karjanlahti, Posiva)
ĐIỆN HẠT NHÂN TRỞ THÀNH NỀN TẢNG CHO AN NINH NĂNG LƯỢNG
Sự vận hành của lò phản ứng Olkiluoto 3 đã đánh dấu bước ngoặt trong chiến lược năng lượng Phần Lan. Đây là một trong những lò phản ứng lớn nhất thế giới với công suất 1.600 MW, đủ cung cấp điện cho gần 1 triệu hộ gia đình.
Dù dự án mất tới 18 năm và đội vốn gần bốn lần so với dự kiến, Olkiluoto 3 ngày nay là “lá chắn” giúp Phần Lan ổn định giá điện, giảm phụ thuộc nhập khẩu và tăng khả năng ứng phó với biến động thị trường.
Hiện nay, 39% điện của Phần Lan đến từ hạt nhân, cao hơn mức trung bình của châu Âu (khoảng 25%). Tỷ lệ này dự kiến còn tăng khi chính phủ đang rà soát luật để rút ngắn thủ tục cấp phép cho các dự án hạt nhân mới, đồng thời nghiên cứu mô hình lò phản ứng mô-đun nhỏ (SMR).
Bên cạnh đó, Phần Lan còn là quốc gia đầu tiên trên thế giới xây dựng kho lưu trữ chất thải hạt nhân địa chất sâu (Onkalo), đặt ở độ sâu 450 m. Đây là mảnh ghép quan trọng giúp hoàn thiện chu trình năng lượng hạt nhân theo chuẩn an toàn cao nhất.
Ông Pasi Tuohimaa từ Posiva cho biết: “Chúng tôi đã chuẩn bị đầy đủ để đảm bảo chất thải hạt nhân được xử lý an toàn trong hàng nghìn năm. Mô hình này hoàn toàn có thể áp dụng cho các nước khác.” Tỷ lệ người dân ủng hộ hạt nhân tại Phần Lan lên tới 68% - một con số hiếm thấy tại châu Âu - phản ánh sự thay đổi nhận thức mạnh mẽ sau cuộc khủng hoảng năng lượng.
Các tua-bin của lò phản ứng hạt nhân Olkiluoto 3 được vận hành năm 2023 và đang thay thế phần lớn lượng điện nhập khẩu từ Nga. (Nguồn ảnh: Roni Lehti/Lehtikuva/dpa/picture alliance).
BỨT PHÁ TỪ NĂNG LƯỢNG TÁI TẠO VÀ TRIỂN VỌNG ĐIỆN GIÓ
Không chỉ tập trung vào hạt nhân, Phần Lan còn đẩy mạnh phát triển năng lượng tái tạo - đặc biệt là điện gió. Từ mức 14% tổng sản lượng điện năm 2022, điện gió đã tăng lên 24% vào năm 2024, đưa Phần Lan trở thành một trong những quốc gia tăng trưởng nhanh nhất tại châu Âu trong lĩnh vực này. Theo các chuyên gia, Phần Lan có thể nhân đôi công suất điện gió trong vòng 10 năm nhờ lợi thế địa hình, mật độ dân cư thưa và gió mạnh ở vùng ven biển.
Bà Anni Mikkonen, CEO Renewables Finland, nhận định: “Điện gió có thể triển khai nhanh hơn điện hạt nhân rất nhiều. Với thủ tục đơn giản hóa, chúng tôi có thể hoàn thành một trang trại gió chỉ trong vài năm.”
Nguồn điện mới này không chỉ phục vụ nhu cầu trong nước mà còn có tiềm năng xuất khẩu sang Thụy Điển, Estonia và các nước Baltic - các khu vực đang tìm kiếm nguồn điện ổn định, ít rủi ro địa chính trị. Điều này mở ra khả năng Phần Lan trở thành trung tâm năng lượng xanh của Bắc Âu, đặc biệt khi xu hướng điện hóa phương tiện giao thông và ngành công nghiệp ngày càng tăng.
Cơ sở Onkalo sẽ trở thành kho lưu trữ địa chất sâu đầu tiên trên thế giới dành cho nhiên liệu hạt nhân đã qua sử dụng. (Nguồn ảnh: Lisa Louis/DW)
MÔ HÌNH PHẦN LAN - BÀI HỌC CHO CHÂU ÂU TRONG KỶ NGUYÊN BẤT ĐỊNH
Trong bối cảnh địa - chính trị ngày càng phức tạp, bài học từ Phần Lan cho thấy an ninh năng lượng không thể dựa vào một nguồn duy nhất. Thay vì trông chờ vào một trụ cột, Helsinki xây dựng một mô hình kết hợp hài hòa giữa điện hạt nhân ổn định lâu dài, năng lượng gió và các nguồn tái tạo linh hoạt có thể triển khai nhanh, nguồn LNG nhập khẩu đa dạng từ nhiều đối tác, cùng với việc đầu tư mạnh vào hạ tầng lưu trữ và cải cách luật pháp, cơ chế tài chính để thúc đẩy các dự án năng lượng mới. Mô hình đa tầng này giúp hệ thống năng lượng của Phần Lan vừa bền vững, vừa có sức chống chịu cao trước các biến động quốc tế.
Đây là chiến lược đang được nhiều quốc gia châu Âu tham khảo, đặc biệt trong bối cảnh EU muốn giảm 2/3 lượng khí đốt nhập khẩu từ Nga trước năm 2030.
Phần Lan không chỉ hướng đến tự chủ năng lượng, mà còn kỳ vọng trở thành nhà xuất khẩu điện trong khu vực, đóng góp vào sự ổn định của hệ thống năng lượng châu Âu.
DW-Trọng Hoàng
