Trong thỏa thuận thương mại với một số nước Đông Nam Á, chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump đã bổ sung một điều khoản được xem là nhằm củng cố đòn bẩy của Washington trong cạnh tranh chiến lược với Trung Quốc trong khu vực...
Theo nội dung hai thỏa thuận Mỹ vừa ký với Malaysia và Campuchia vào cuối tháng 10, điều khoản này cho phép chấm dứt thỏa thuận nếu Malaysia và Campuchia ký thỏa thuận với một bên thứ ba mà Washington đánh giá là gây phương hại tới “lợi ích cốt lõi của Mỹ” hoặc “đe dọa đáng kể” an ninh Mỹ.
Giới chuyên gia về thương mại nhận định rằng điều khoản với phạm vi rộng và ít phổ biến này đặt ra sự ràng buộc đối với những quốc gia có quan hệ thương mại chặt chẽ với Trung Quốc. Điều khoản này cũng có thể định hình lại cách thức đàm phán thương mại của Mỹ ở Đông Nam Á cũng như các khu vực khác trong tương lai.
“Đây là cách Mỹ bảo vệ quyền tiếp cận thị trường của mình qua các thỏa thuận thương mại, nhằm tái định hình ‘công xưởng châu Á’ đã hình thành trong vài thập kỷ qua”, ông Simon Evenett, giáo sư về địa chính trị và chiến lược tại Trường Kinh doanh IMD ở Lausanne, Thụy Sỹ, nhận định.
Theo vị giáo sư, điều khoản ràng buộc này có phạm vi rộng, tạo dư địa để Mỹ có thể đơn phương chấm dứt thỏa thuận, qua đó tạo ra đòn bẩy mới cho Washington trong khu vực.
“Thực chất đây là điều khoản cho phép chấm dứt thỏa thuận trong một số trường hợp. Vì vậy, thỏa thuận thương mại không còn thuần túy mang tính thương mại, mà còn có thể được dùng để điều chỉnh quan hệ kinh tế đối ngoại giữa các bên”, ông Evenett nhận xét trong một tài liệu công bố đầu tuần này.
Trên thực tế, hiệp định thương mại tự do Mỹ - Mexico - Canada (USMCA) năm 2020 cũng có điều khoản chấm dứt tương tự. Tuy nhiên, theo giáo sư Evenett, điều khoản ở USMCA nêu rõ các điều kiện chấm dứt thỏa thuận như sự kiện cụ thể, thủ tục, thời hạn… không giống như các điều kiện mang tính khái quát trong thỏa thuận với Malaysia và Campuchia.
“Thỏa thuận Mỹ ký với Malaysia và Campuchia chủ yếu mang tính chiến thuật”, ông Sam Lowe, chuyên gia thương mại tại công ty tư vấn Flint Global, nhận định.
Còn theo bà Maria Demertzis, giám đốc Trung tâm Chiến lược Kinh tế của tổ chức The Conference Board (TCB) tại Brussels, các điều khoản cho phép chấm dứt thỏa thuận trên tạo thêm sức ép lên chủ nghĩa đa phương và phản ánh mối quan ngại của Mỹ về vai trò của Trung Quốc trong chuỗi cung ứng khu vực. Tuy nhiên, vẫn chưa rõ liệu các điều khoản như vậy có thể hạn chế hoặc làm chậm quá trình hội nhập chuỗi cung ứng khu vực với Trung Quốc hay không.
Thỏa thuận Mỹ - Malaysia còn có một điều khoản yêu cầu Kuala Lumpur điều chỉnh chính sách cho phù hợp với các biện pháp trừng phạt và hạn chế kinh tế mà Mỹ đang áp dụng với các quốc gia khác.
Bên cạnh đó, thỏa thuận giữa Mỹ và một số nước Đông Nam Á còn nêu đề xuất áp thuế quan 40% đối với hàng hóa sản xuất tại Trung Quốc nhưng trung chuyển qua các nước này trước khi vào thị trường Mỹ. Một số chuyên gia nhận định các biện pháp này có thể làm rạn nứt quan hệ thương mại giữa Trung Quốc và các đối tác khu vực.
Giới phân tích đang theo dõi thỏa thuận chính thức về thuế đối ứng giữa Mỹ và các nước Đông Nam Á khác như Thái Lan và Việt Nam để xem liệu có đi kèm điều khoản chấm dứt có điều kiện như trên hay không.
Tại Malaysia, thỏa thuận thương mại vừa ký với Mỹ vấp phải phản ứng mạnh ở trong nước. Một số quan điểm cho rằng thỏa thuận này làm ảnh hưởng tới lập trường trung lập lâu nay của Kuala Lumpur trong chính sách đối ngoại.
Bộ Đầu tư, Thương mại và Công nghiệp Malaysia khẳng định Mỹ không có thẩm quyền “buộc Malaysia đưa ra bất kỳ quyết định nào”. Theo bộ này, các điều khoản chỉ yêu cầu “thảo luận hoặc tham vấn” trước khi thực hiện hành động - chẳng hạn trước khi ký kết với bên thứ ba.
Mỹ ký các thỏa thuận thương mại với Campuchia và Malaysia trong loạt thỏa thuận được công bố khi ông Trump dự Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 47 tại Kuala Lumpur. Ban đầu, đàm phán với nhiều nước Đông Nam Á không phải ưu tiên cao của Washington. Tuy nhiên, sau các cuộc tiếp xúc giữa ông Trump và lãnh đạo Campuchia, Thái Lan về thỏa thuận hòa bình nhằm hạ nhiệt căng thẳng biên giới hồi mùa hè năm nay, các cuộc đàm phán thương mại đã được đẩy mạnh.
Campuchia, Thái Lan và Malaysia đều được Washington giảm thuế đối ứng xuống 19% so với các mức tuyên bố trước đó. Tuy nhiên, đàm phán thương mại Mỹ - Thái Lan đang chững lại do thay đổi chính phủ gần đây ở Bangkok.
-Hoài Thu
