Đầu tư theo phương thức đối tác công-tư (PPP) tại Việt Nam vẫn còn đối mặt nhiều thách thức, đòi hỏi sự vào cuộc từ Chính phủ
Sau giai đoạn nỗ lực hoàn thiện khung pháp lý, Việt Nam đang có các cơ hội thúc đẩy làn sóng đầu tư theo phương thức đối tác công-tư (PPP).
Tại chương trình Đối thoại cấp cao về PPP năm 2025 do Bộ Tài chính phối hợp với Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) tổ chức ngày 25/11, ông Shantanu Chakraborty, Giám đốc Quốc gia Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB) tại Việt Nam cho biết đồng hành cùng Việt Nam suốt 15 năm qua trong việc xây dựng nền tảng cho PPP, ADB đánh giá cao những nỗ lực cải cách của Chính phủ.
NHỮNG NỖ LỰC CỦA CHÍNH PHỦ VỀ KHUNG PHÁP LÝ TẠO NỀN TẢNG CHO PPP
Theo ông Chakraborty, những nỗ lực của Chính phủ Việt Nam được thể hiện rõ nét với Nghị định 15 năm 2015 và sau đó là Nghị định 63 năm 2018, nhằm giải quyết nhiều thách thức thực tiễn trong việc chuẩn bị dự án, chia sẻ rủi ro và lựa chọn nhà đầu tư.
Bên cạnh đó, Luật PPP mang tính bước ngoặt năm 2020 đã tập hợp tất cả những điều này vào một khuôn khổ thống nhất, duy nhất. Các sửa đổi gần đây vào năm 2024 và 2025 cũng cho thấy cam kết liên tục của Chính phủ trong việc cải thiện hệ thống và ứng phó với kinh nghiệm triển khai thực tế.
"Những tiến bộ này phản ánh một hành trình dài, đặt nền móng cho Việt Nam mở rộng quy mô PPP theo cách chiến lược và nhất quán," ông Chakraborty nhấn mạnh.
Tuy nhiên, ông Chakraborty cũng đã chỉ ra những "điểm nghẽn" thực tế cần vượt qua.
Thứ nhất, năng lực chuẩn bị dự án vẫn cần được cải thiện đáng kể. Việc phát triển một dự án PPP thực sự khả thi đòi hỏi các nghiên cứu khả thi chặt chẽ, phân tích rủi ro hợp lý và sự phối hợp chặt chẽ.
Thứ hai, phân bổ rủi ro vẫn là mối quan tâm đáng kể đối với các nhà đầu tư và bên cho vay. Sự rõ ràng về mô hình doanh thu, cơ chế hỗ trợ của Chính phủ và việc thực thi hợp đồng sẽ là điều cần thiết để cải thiện niềm tin của nhà đầu tư.
Thứ ba, các lựa chọn tài trợ dài hạn cần thiết cho các tài sản cơ sở hạ tầng có tuổi thọ cao vẫn còn hạn chế. Mặc dù các ngân hàng trong nước của Việt Nam đang ngày càng tích lũy kinh nghiệm với PPP, nhưng các vấn đề về kỳ hạn, khẩu vị rủi ro và các công cụ hiện có vẫn tiếp tục hạn chế các dự án lớn, dài hạn.
Thứ tư, việc lựa chọn nhà đầu tư tư nhân một cách cạnh tranh vẫn còn hạn chế, đặc biệt là trong bối cảnh hiện nay khi Chính phủ đang ưu tiên đẩy nhanh tiến độ triển khai dự án để đáp ứng các mục tiêu tăng trưởng.
Nhiều dự án tiếp tục dựa vào các đề xuất tự nguyện và hợp đồng trực tiếp, điều này gây khó khăn cho việc đảm bảo giá trị đồng tiền, tính minh bạch và cạnh tranh - những yếu tố thiết yếu để thu hút các nhà đầu tư chất lượng cao.
Thứ năm, các lĩnh vực mới và đang nổi lên - chuyển đổi số, đổi mới sáng tạo, khoa học công nghệ và cơ sở hạ tầng xã hội - đòi hỏi các công cụ chính sách và mô hình hợp tác được cập nhật để phù hợp với nhu cầu riêng của họ.
"Mọi quốc gia đều phải đối mặt với thách thức khi chuyển từ khâu thiết kế chính sách sang triển khai thực tế trên quy mô lớn," ông Chakraborty cho biết. "Với sự hợp tác liên tục, Việt Nam có thể vượt qua những thách thức này và thu hút đầu tư tư nhân lớn hơn đáng kể trong những năm tới."
BÀI HỌC KINH NGHIỆM ĐỂ THÚC ĐẨY PPP
Tại chương trình Đối thoại, các chuyên gia tập trung thảo luận về việc tiếp cận các mô hình PPP thế hệ mới, vượt ra khỏi khuôn khổ các dự án cầu đường truyền thống. Trong đó, các chuyên gia từ ADB đã giới thiệu mô hình "Chuyển đổi tài sản thành giá trị tài chính", một giải pháp được xem là chìa khóa để giải bài toán thiếu vốn đầu tư công.
Bà Rosemary Ong, Chuyên gia Trưởng về Phát triển Thị trường của ADB, đã dẫn chững dự án Sân bay Quốc tế Ninoy Aquino (NAIA) tại Philippines. NAIA là cơ hội đặc biệt để chính phủ khai thác tiềm năng chưa được khai thác của NAIA thông qua hình thức PPP, huy động vốn tư nhân và tận dụng chuyên môn của khu vực tư nhân
Thay vì tư duy quản lý cũ, Philippines đã áp dụng mô hình nhượng quyền khai thác (ROET) trong 15-25 năm. Cụ thể, tối ưu hóa và cải thiện hiệu suất -tăng công suất đường băng và đạt lưu lượng hàng không đỉnh điểm mỗi giờ lên 48 chuyến bay; Tối đa hóa công suất của sân bay -tăng công suất lên đến 62 triệu hành khách mỗi năm; Phát triển tiềm năng thương mại và thực hiện phát triển thương mại để nâng cao trải nghiệm của hành khách; Cung cấp các điều khoản tốt hơn cho việc luân chuyển nhân viên và "không ai bị bỏ lại phía sau" (tăng 25% thù lao cho nhân viên chính thức + đào tạo)
Kết quả, Nhà nước không mất quyền sở hữu tài sản mà còn thu về khoản chia sẻ doanh thu lên tới 82,16% từ nhà đầu tư trúng thầu, chưa kể khoản thanh toán trả trước khổng lồ.
"Đây là phương pháp huy động vốn và nâng cao hiệu quả vận hành mà không làm gia tăng nợ công. Nguồn vốn thu được từ việc nhượng quyền này có thể tái đầu tư vào các dự án hạ tầng mới ở các khu vực kém phát triển hơn," bà Rosemary Ong phân tích.
Trong khi đó, ông Eun Lee, Chuyên gia tư vấn phát triển thị trường, Văn phòng Phát triển Thị trường và Đối tác Công tư (OMDP), ADB lại chia sẻ về mô hình Phát triển đô thị theo định hướng giao thông công cộng (TOD).
Ông dẫn chứng về Tuyến tàu điện Seoul số 9 (PPP + TOD). Dự án này kết hợp tuyến tàu điện mới với việc tái phát triển các khu thương mại cũ xung quanh các nhà ga chính, biến chúng thành các trung tâm sử dụng kết hợp có giá trị cao. Trong đó, các yếu tố TOD bao gồm các khu phát triển hỗn hợp phía trên Gangnam, Sinnonhyeon và các bến xe buýt tốc hành; Nguồn vốn thông qua cho thuê đất công và bán quyền sử dụng không gian; Hành lang Tuyến 9 đóng vai trò là chất xúc tác cho các dự án đầu tư tư nhân mới và tái phát triển mật độ cao hơn.
Kết quả là khoảng 12% tổng chi phí dự án được chi trả từ doanh thu TOD; Giá thuê thương mại dọc theo hành lang Tuyến 9 tăng 20–30% sau khi mở cửa; Doanh thu TOD đã giúp ổn định tình hình tài chính ban đầu của dự án và tăng cường tính khả thi về vốn của đơn vị vận hành tư nhân trong cơ cấu PPP.
Ông cho rằng mô hình này là một động lực tài chính cho phát triển hệ thống Metro tại các đô thị lớn (như Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh). Việc khai thác quỹ đất và giá trị gia tăng từ các dự án giao thông sẽ tạo ra dòng tiền bền vững để nuôi chính hệ thống hạ tầng đó.
Hiện nay, thông qua dự án hỗ trợ kỹ thuật của ADB và các chương trình khác, ADB tiếp tục hợp tác chặt chẽ với các bộ, ngành, cơ quan chủ quản và các nhà phát triển dự án tại Việt Nam. Các hỗ trợ của ADB bao gồm từ cải cách chính sách và xây dựng năng lực đến chuẩn bị dự án và tư vấn giao dịch trong lĩnh vực giao thông, dịch vụ số, đổi mới sáng tạo và cơ sở hạ tầng xã hội.
"Trong hành trình phát triển của Việt Nam, PPP sẽ đóng vai trò ngày càng quan trọng trong việc cung cấp cơ sở hạ tầng hiện đại, bền vững và có khả năng phục hồi," ông Chakraborty chia sẻ. "Điều này đòi hỏi sự lãnh đạo, các thể chế vững mạnh, các dự án được chuẩn bị kỹ lưỡng và các mối quan hệ đối tác đáng tin cậy. Mục tiêu của chúng tôi rất đơn giản: giúp Việt Nam xây dựng một danh mục các dự án PPP vững mạnh, đáng tin cậy và sẵn sàng đầu tư, có thể thu hút vốn tư nhân chất lượng cao."
-Ngọc Lan
