Đồng tình với quy định miễn thủ tục cấp phép khai thác khoáng sản nhóm 3,4 trong tình huống khẩn cấp, song đại biểu Quốc hội đề nghị làm rõ tiêu chí xác định tình trạng khẩn cấp, giới hạn phạm vi, khối lượng có thể khai thác, có cơ chế giám sát chặt chẽ để tránh lạm dụng, khai thác bừa bãi... Bên cạnh đó với khoáng sản nhóm 4 dễ khai thác vượt mức, nếu không kiểm soát có thể gây suy thoái môi trường...
Ngày 1/12/2025, Quốc hội thảo luận ở hội trường về: Dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Địa chất và Khoáng sản; Dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của 15 luật trong lĩnh vực nông nghiệp và môi trường.
Các đại biểu thống nhất việc sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Địa chất và Khoáng sản là hết sức cần thiết để tháo gỡ những điểm nghẽn, vướng mắc phát sinh từ thực tiễn phát triển kinh tế-xã hội đất nước trong bối cảnh mới. Đặc biệt là các vấn đề về cơ chế cấp phép khai thác, sử dụng khoáng sản phục vụ cho các công trình, dự án quan trọng quốc gia, dự án đầu tư khẩn cấp bách do cấp có thẩm quyền quyết định góp phần hoàn thành mục tiêu tăng trưởng GDP 8% trong năm 2025 và tạo nền hướng tới tốc độ tăng trưởng 2 con số trong những năm tiếp theo.
CƠ CHẾ HẬU KIỂM KHI ÁP DỤNG CƠ CHẾ KHẨN CẤP
Một nội dung thu hút sự quan tâm thảo luận của nhiều đại biểu là đề xuất cho phép khai thác khoáng sản nhóm 3–4 (chủ yếu là đất đá san lấp, cát sỏi phục vụ xây dựng) trong tình huống khẩn cấp mà không cần thực hiện các thủ tục cấp phép thông thường.
Thảo luận về vấn đề này, đại biểu Phạm Văn Hòa, đoàn Đồng Tháp đồng tình với cơ quan soạn thảo bổ sung điểm g và điểm h vào sau điểm e khoản 2 của điều Luật Địa chất và Khoáng sản để áp dụng trong tình trạng khẩn cấp.
Tuy nhiên, đại biểu cũng lưu ý về nguy cơ nếu quy định chưa chặt chẽ. Đại biểu lo ngại kẽ hở này có thể bị lợi dụng: “Nếu cho phép khai thác sai quy hoạch hoặc khai thác bừa bãi trong danh nghĩa tình trạng khẩn cấp, thì nguy cơ sạt lở đất, suy thoái môi trường, ảnh hưởng cuộc sống dân cư là rất lớn.”
Đại biểu nêu thực tế những năm gần đây, thiên tai, bão lũ diễn biến khó lường; nhiều khu vực miền núi, trung du đối mặt với sạt lở nghiêm trọng. Do đó, việc nới lỏng quy định khai thác đá, đất san lấp cần hết sức cẩn trọng.
Theo đại biểu, quy định hiện nay chưa xác định rõ cơ quan thẩm quyền ban bố tình trạng khẩn cấp và chưa có cơ chế kiểm soát khối lượng khai thác. Từ những lo ngại thực tế, đại biểu đề xuất dự thảo luật cần phải thể hiện được một số nội dung như: quy định cụ thể phạm vi được khai thác; giới hạn khối lượng; cơ chế kiểm soát, giám sát nghiêm ngặt tại địa phương và trách nhiệm của Sở Nông nghiệp và Môi trường, UBND cấp tỉnh.
Không chỉ kiểm soát trước, đại biểu đề cao vai trò của hậu kiểm. “Việc hậu kiểm là cực kỳ quan trọng trong thăm dò, khai thác khoáng sản. Nếu không duy trì được thường xuyên vấn đề này sẽ dễ dẫn đến tình trạng lạm dụng, khai thác bừa bãi và khai thác không phải riêng vì mục đích công cộng mà còn phục vụ cho mục đích khác”, đại biểu đoàn Đồng Tháp nêu.
Chia sẻ vấn đề này, đại biểu Nguyễn Tâm Hùng, đoàn TP.Hồ Chí Minh, góp ý về miễn thủ tục khi khai thác khoáng sản nhóm 3 và nhóm 4 trong trường hợp khẩn cấp tại điểm g khoản 2 Điều 4.
Tiếp cận ở hướng nội dung cho phép khai thác khoáng sản nhóm 3 và 4 trong tình huống khẩn cấp không phải thực hiện thủ tục cấp phép, đại biểu thống nhất nguyên tắc tạo cơ chế phản ứng nhanh song để hạn chế nguy cơ lạm dụng cơ chế khẩn cấp trong thực tế, đại biểu nhấn mạnh yêu cầu cần xác định rõ tiêu chí tình huống khẩn cấp.
Cùng với đó đại biểu cho rằng cần phải có cơ chế hậu kiểm bắt buộc về sản lượng, thời điểm, khu vực và mục đích khai thác, nhằm bảo đảm tài nguyên không bị thất thoát và bảo đảm công bằng, công khai, minh bạch.
LO NGẠI KHI “NỚI” THỦ TỤC VỚI KHOÁNG SẢN NHÓM 3 VÀ 4
Việc bổ sung khoản 1a Điều 55 về cấp phép khai thác khoáng sản nhóm 3 phục vụ công trình, cũng như bổ sung điểm đ khoản 2 và bổ sung khoản 2a Điều 73, khai thác khoáng sản nhóm 4 phục vụ công trình công cộng được các đại biểu quan tâm cho ý kiến.
Về quy định cấp phép khai thác khoáng sản nhóm 3 phục vụ các dự án tại Điều 55, nghiên cứu nội dung bổ sung quy định tại khoản 1a Điều 55, đại biểu Đàng Thị Mỹ Hương, đoàn Khánh Hòa cho rằng dự án luật đang quy định nới lỏng rất nhiều thủ tục, không yêu cầu căn cứ vào phương án quản lý địa chất, khoáng sản.
Đại biểu phân tích khoáng sản nhóm 3 là nhóm dễ phát sinh khai thác vượt phạm vi, khai thác quá khối lượng. Nếu không được kiểm soát chặt chẽ về sản lượng khai thác thì rất có thể dẫn đến việc mượn dự để khai thác thương mại. Điều này tiềm ẩn rủi ro dễ dẫn đến thất thoát tài nguyên, tiêu cực, tham nhũng nếu không quy định hệ thống giám sát khai thác, cơ chế kiểm soát sản lượng bắt buộc đối với các trường hợp được miễn nhiều thủ tục tại khoản 1a Điều 55 của dự án luật.
Do đó, “cơ quan soạn thảo cần rà soát, nghiên cứu bổ sung tại khoản này quy định bắt buộc về hệ thống giám sát khai thác thực hiện quan trắc sản lượng theo mốc thời gian thực hiện và cần bổ sung quy định về công khai thông tin, bổ sung quy định về chuẩn dữ liệu khai thác và trách nhiệm kiểm tra, kiểm soát, giám sát đối với các cơ quan quản lý nhà nước cho phù hợp”, đại biểu Hương đề nghị.
Liên quan đến sửa đổi, bổ sung điểm đ khoản 2 và bổ sung khoản 2a Điều 73, khai thác khoáng sản nhóm 4 phục vụ công trình công cộng, đại biểu cho rằng dự thảo luật đã quy định miễn nhiều thủ tục, cho phép bỏ gần như toàn bộ thủ tục đầu tư môi trường, như không phải phê duyệt chủ trương đầu tư, không phải đánh giá tác động môi trường. Dự thảo luật chỉ quy định yêu cầu lập phương án khai thác khoáng sản nhóm 4 và trình cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền để xem xét cấp giấy phép khai thác.
Theo đại biểu, khoáng sản nhóm 4 là khoáng sản dễ khai thác vượt mức, nếu khai thác không kiểm soát có thể gây suy thoái môi trường. Việc quy định không yêu cầu đánh giá tác động môi trường, một quy trình bắt buộc theo Luật Bảo vệ tài nguyên môi trường là một bất cập. Việc quy định chỉ lập phương án khai thác như dự thảo luật là chưa phù hợp.
Từ lập luận trên, đại biểu nêu rõ: phương án khai thác chỉ là cơ sở kỹ thuật và kinh tế của dự án khai thác, báo cáo đánh giá tác động môi trường mới là công cụ pháp lý để đánh giá toàn diện tác động của môi trường, thiên tai và cộng đồng dân cư.
“Việc bỏ qua bước đánh giá tác động có thể gây lỗ hổng trong quy trình phê duyệt, không đủ cơ sở để đánh giá toàn diện các rủi ro tiềm tàng, gây lỗ hổng trong khâu đánh giá rủi ro môi trường, dễ dẫn đến tiêu cực và có thể gây ra nhiều nguy cơ gây ảnh hưởng, thiệt hại cho người dân sống gần hoặc trong vùng khai thác và môi trường nếu có sự cố xảy ra, nhất là trong bối cảnh vừa qua có nhiều thiệt hại do sạt lở đất, lũ lụt gây ra”, đại biểu nêu quan điểm.
Đại biểu đề nghị cần nghiên cứu bổ sung quy định trong lập phương án khai thác khoáng sản nhóm 4, phải có báo cáo đánh giá tác động môi trường theo quy định của pháp luật về môi trường. Cần nghiên cứu bổ sung quy định về đánh giá rủi ro thiên tai trong phương án khai thác bao gồm việc ảnh hưởng đến thủy văn, địa chất, sạt lở đất, lũ lụt và giải pháp khắc phục, giảm thiểu rủi ro và cơ quan có thẩm quyền thẩm định phương án khai thác phải xem xét các yếu tố này và báo cáo tác động môi trường trước khi cấp phép khai thác khoáng sản nhóm 3 và 4.
Cùng với đó, để tăng trách nhiệm pháp lý của các tổ chức khai thác, phòng ngừa tiêu cực trong việc bỏ qua đánh giá tác động và vi phạm quy hoạch, bảo vệ quyền lợi của người dân trong vùng dự án khai thác, hạn chế thiệt hại do khai thác gây ra, cần nghiên cứu bổ sung quy định chủ đầu tư hoặc tổ chức khai thác phải cam kết về việc bồi thường thiệt hại nếu khai thác gây tác động xấu đến môi trường, làm ảnh hưởng đến đời sống, gây thiệt hại kinh tế của người dân, cộng đồng do dự án khai thác gây ra.
Nhằm tăng cường trách nhiệm quản lý Nhà nước với người đứng đầu, đại biểu đề nghị cần rà soát, nghiên cứu bổ sung quy định chặt chẽ việc quy định chịu trách nhiệm nếu để xảy ra thất thoát tài nguyên, cấp phép trái quy hoạch hoặc để xảy ra tình trạng khai thác vượt mức kéo dài…
-Nhĩ Anh
