Những thách thức về bao trùm số cùng nỗi lo trí tuệ nhân tạo có thể thay thế con người trong thị trường lao động tương lai đã được các đại diện của Việt Nam trao đổi với đại diện Diễn đàn Kinh tế Thế giới…
Diễn đàn Kinh tế Mùa thu 2025 khởi động vào ngày 25/11 bằng phiên đối thoại “Thế hệ thông minh đương thời” (Intelligent Generation NOW), với sự tham gia hơn 500 trí thức trẻ, nhà lãnh đạo và thanh niên tiêu biểu của Việt Nam.
Điểm nhấn của chương trình là phiên thảo luận “Voice of the NOW”, nơi sáu đại diện tiêu biểu của thế hệ trẻ Việt Nam đối thoại trực tiếp với đại diện Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF), Liên Hợp Quốc và UNESCO về những cơ hội và thách thức mà giới trẻ phải đối mặt trong kỷ nguyên trí tuệ nhân tạo.
CÁC ĐỐI TƯỢNG YẾU THẾ CŨNG CẦN ĐƯỢC PHỔ CẬP AI
Đại diện cho giới trẻ trong lĩnh vực phát triển bền vững, Lê Nguyễn Bảo Ngọc, Nhà sáng lập dự án Gen Zero kiêm Miss World Vietnam, chia sẻ những kết quả nổi bật của chương trình năm 2025: tiếp cận hơn 3 triệu người trẻ, huy động 13.000 thanh niên tham gia các hoạt động và góp phần nâng mức độ nhận thức về chính sách khí hậu tăng 70%. Gen Zero cũng hỗ trợ các đại biểu trẻ tham gia đoàn đàm phán quốc gia tại COP30 ở Belém (Brazil). Từ trải nghiệm thực tiễn, Bảo Ngọc bày tỏ lo ngại về mức độ bao trùm số đối với nhóm yếu thế và cho rằng mô hình hợp tác giữa Liên Hợp Quốc – chính phủ – doanh nghiệp – cộng đồng trẻ cần được củng cố để bảo đảm mọi người có cơ hội tiếp cận công nghệ và AI một cách công bằng.
Theo ông Stephan Mergenthaler, Giám đốc điều hành của WEF, nhấn mạnh rằng chuyển đổi số chỉ thành công khi đặt bao trùm số làm ưu tiên cốt lõi – bao gồm hạ tầng kỹ thuật và “hạ tầng mềm” như kỹ năng, năng lực số và khả năng tham gia thị trường lao động. Nếu những nhóm yếu thế chưa được bảo vệ, tiềm năng lan tỏa của AI sẽ bị hạn chế.
Đại diện WEF cũng cho rằng các tổ chức quốc tế và cơ sở giáo dục cần “tìm đến nơi người trẻ đang hiện diện”, tận dụng những nền tảng sáng tạo do thanh niên xây dựng, và xem các mạng lưới như Global Shapers như một cầu nối quan trọng để thúc đẩy đối thoại chính sách từ cộng đồng lên cấp hoạch định chiến lược.
Đại diện Liên Hợp Quốc khẳng định tính bao trùm là trụ cột của UN, UNESCO và WEF, đồng thời cam kết mở rộng các kênh để tiếng nói của thanh niên tham gia sâu hơn vào các diễn đàn toàn cầu.
VAI TRÒ "ĐỒNG KIẾN TẠO" CỦA GIỚI TRẺ
Trong chuỗi câu hỏi của các đại biểu, ông Huỳnh Minh Triết, Điều phối viên của cộng đồng Global Shapers - TP.HCM (một sáng kiến của WEF), đặt vấn đề về những cơ chế thực sự trao quyền cho thế hệ trẻ tham gia quản trị AI cùng chính phủ và doanh nghiệp, và cách các mạng lưới thanh niên góp phần xây dựng niềm tin công chúng đối với công nghệ mới.
Theo ông Stephan, công nghệ “luôn chỉ là công cụ”, và điều quyết định nằm trong cách từng tổ chức đưa ra lựa chọn mỗi ngày. Thay vì chờ đợi một mô hình quản trị từ trên xuống, người trẻ có thể tạo ảnh hưởng ngay từ bên trong tổ chức nếu họ hiểu rõ giới hạn của công nghệ, đánh giá được giá trị của nó và thúc đẩy cách sử dụng có trách nhiệm. “Trách nhiệm không phải điều trừu tượng mà nằm trong những quyết định nhỏ hằng ngày. Và người trẻ hoàn toàn có thể chủ động lựa chọn điều đó”, ông nhấn mạnh.
Một câu hỏi khác từ sinh viên RMIT xoay quanh nguy cơ các công việc đầu vào bị thay thế bởi AI và tự động hóa, ông Stephan thừa nhận tác động rõ rệt của AI lên cấu trúc việc làm. Tuy nhiên các bạn trẻ không nên có cách nhìn “đen – trắng” đối với công nghệ này. Theo ông, đa số doanh nghiệp đang tìm kiếm những nhân sự có khả năng kết hợp kĩ năng cốt lõi với công nghệ, thay vì thay thế hoàn toàn. Đây là cơ hội lớn cho các bạn trẻ nếu tiếp cận thị trường lao động bằng tư duy đúng.
Cách tiếp cận đúng đắn bao gồm: bắt đầu từ vấn đề thay vì công nghệ; sử dụng AI như công cụ tăng cường tư duy, không thay thế tư duy; kết hợp phán đoán con người với sức mạnh xử lý của máy móc.
“AI không thay thế sáng tạo mà mở rộng sáng tạo. Điều quyết định vẫn là tư duy của người trẻ”, ông nói, bày tỏ sự lạc quan khi cho rằng thế hệ mới mang tới điều mà tổ chức nào cũng cần: một cách nghĩ mới.
Về vai trò của giáo dục, ông cho rằng chìa khóa nằm ở tư duy liên ngành – khả năng kết nối kiến thức và bối cảnh thay vì học theo lối tuyến tính. Mặc dù khái niệm này được nhắc đến từ nhiều thập niên, nó vẫn chưa được triển khai rộng rãi trong thực tiễn giáo dục đại học.
Theo báo cáo Future of Jobs của WEF, đến năm 2030, 39% kỹ năng của người lao động sẽ thay đổi, nghĩa là nhiều công việc tương lai sẽ yêu cầu những kỹ năng hoàn toàn mới. Công nghệ sẽ không thay thế con người hoàn toàn, nhưng sẽ xác định những kỹ năng đặc thù mà chỉ con người mới thực hiện được. Dự kiến, các công việc do con người thực hiện vẫn chiếm 47% cơ cấu nhiệm vụ doanh nghiệp, trong khi xu hướng tương lai là sự kết hợp giữa công nghệ và khả năng con người. Như vậy, lực lượng lao động hiện nay và cả tương lai sẽ cần một sự thay đổi trong tư duy, thay đổi cách nhìn nhận về việc hợp tác giữa con người và máy móc và với AI.
Ông Stefan cũng cảnh báo xu hướng doanh nghiệp bị cuốn vào làn sóng AI do tâm lý “sợ bị bỏ lỡ” (FOMO), dẫn đến triển khai công nghệ trước rồi mới suy nghĩ xem dùng để làm gì – một trong những nguyên nhân chính của tỷ suất hoàn vốn (ROI) thấp trong các dự án AI toàn cầu.
Ông khuyến nghị thanh niên duy trì sự tò mò công nghệ, giải quyết các vấn đề thật và tạo ảnh hưởng từ dưới lên. Sự xuất hiện của nhiều công ty công nghệ lớn chỉ trong 5–6 năm qua, theo ông, cho thấy cánh cửa cho thế hệ trẻ vẫn rộng mở.
Trước lo ngại của Tiến sĩ Hà Thị Thanh Hương, Trưởng bộ môn kỹ thuật mô và y học tái tạo, Đại học Quốc tế (Đại học quốc gia TP. Hồ Chí Minh), về những biến đổi mà AI đang tạo ra trong các lĩnh vực y tế, khoa học thần kinh và kỹ thuật sinh học, ông Stefan nhận định AI đang mở ra tiềm năng to lớn, từ khám phá dược phẩm đến tối ưu năng lượng. Tuy nhiên, ông cho rằng điều quan trọng không chỉ là những đột phá học thuật, mà là khả năng phổ cập AI vào mọi quy trình kinh tế – xã hội, từ dịch vụ công đến quản trị doanh nghiệp.
Theo ông, thế giới vẫn ở giai đoạn rất sớm của việc tích hợp AI, khi đa số tổ chức mới dừng ở mức thí điểm. Đây lại là lợi thế của Việt Nam – một quốc gia trẻ, linh hoạt và có thể nhanh chóng điều chỉnh mô hình vận hành. “Việt Nam có cơ hội tạo bước nhảy mạnh mẽ nếu thế hệ trẻ trở thành những người định hình lại cách tổ chức vận hành trong thời đại AI”, ông khẳng định.
-Như Quỳnh
