Việc Trung Quốc triển khai cơ chế hải quan đặc biệt tại Cảng Thương mại Tự do Hải Nam được xem là bước ngoặt mới, có thể tác động mạnh đến cấu trúc thương mại và logistics châu Á - Thái Bình Dương.
Không còn dựa chủ yếu vào các ưu đãi thuế mang tính ngắn hạn, Trung Quốc đang chuyển sang thúc đẩy một mô hình mở cửa mới dựa trên cải cách thể chế sâu rộng, tiêu chuẩn cao và môi trường kinh doanh vận hành theo luật lệ quốc tế. Trong chiến lược này, Cảng Thương mại Tự do Hải Nam (Hainan FTP) được định vị như “phòng thí nghiệm” lớn nhất, nơi các cải cách về thuế quan, hải quan, đầu tư và tài chính được triển khai đồng bộ trước khi nhân rộng ra toàn nền kinh tế.
TỪ “CÔNG XƯỞNG TOÀN CẦU” SANG “THỊ TRƯỜNG TOÀN CẦU”
Theo China Daily dẫn lời ông Wei Jianguo, cựu Thứ trưởng Bộ Thương mại Trung Quốc, nước này đang chuyển từ mô hình “mở cửa dựa trên dòng chảy” sang “mở cửa dựa trên thể chế”. Theo đó, thay vì cạnh tranh chủ yếu bằng chi phí thấp hay các ưu đãi thuế đơn lẻ, Trung Quốc hướng tới xây dựng một hệ sinh thái kinh doanh dựa trên luật lệ, tiêu chuẩn cao, tiệm cận các trung tâm thương mại tự do hàng đầu thế giới.
Hainan FTP thể hiện rõ sự chuyển dịch này. Thay đổi quan trọng nhất là mở rộng nguyên tắc thuế suất 0%. Theo đó, nếu hàng hóa không nằm trong danh mục chịu thuế nhập khẩu, sẽ được miễn thuế hoàn toàn. Số dòng thuế được áp dụng mức 0% tăng mạnh từ khoảng 1.900 lên gần 6.600 dòng, nâng tỷ lệ bao phủ từ 21% lên 74%.
Cách tiếp cận này đảo ngược logic truyền thống: thay vì “chỉ miễn thuế cho hàng được phép”, Hải Nam áp dụng nguyên tắc “chỉ đánh thuế với hàng bị liệt kê”. Điều này giúp doanh nghiệp có mức độ chắc chắn cao hơn trong hoạch định chuỗi cung ứng và đầu tư dài hạn.
Song song với đó, danh mục hạn chế đầu tư nước ngoài (negative list) tại Hainan FTP hiện là ngắn nhất trong số các cửa ngõ vào Trung Quốc, cho phép tỉnh này vận hành như một trung tâm dịch vụ “một cửa” cho nhà đầu tư quốc tế.
LOGISTICS, TÀI CHÍNH VÀ “CUỘC CHƠI” THỂ CHẾ MỚI
Không chỉ là cải cách thuế quan, Hainan FTP được thiết kế để trở thành một trung tâm logistics - tài chính - dữ liệu mang tính khu vực.
Về logistics, cải cách hải quan được triển khai trên toàn bộ hòn đảo, vượt xa khái niệm cảng vật lý truyền thống. Phần lớn hàng hóa được hưởng cơ chế “thông quan ngay”, giúp giảm đáng kể thời gian và chi phí thủ tục. Điều này mở ra một lựa chọn thay thế thực sự cho các tuyến logistics truyền thống vào miền Nam Trung Quốc.
Về tài chính, Hải Nam đang thử nghiệm các biện pháp mở cửa sâu hơn, bao gồm tài trợ xuyên biên giới, tự do hóa ngoại hối và thanh toán dựa trên công nghệ blockchain. Các giao dịch được xử lý gần như tức thời, giúp giảm rủi ro đối tác và rủi ro tỷ giá - những yếu tố vốn là điểm nghẽn trong thương mại quốc tế.
Giới quan sát cho rằng, trong bối cảnh hệ thống thanh toán toàn cầu dựa trên đồng USD và SWIFT ngày càng chịu tác động của địa chính trị, các cơ chế thanh toán mới tại Hainan FTP có thể trở thành một giải pháp bổ trợ quan trọng cho thương mại khu vực châu Á - Thái Bình Dương.
Ngoài ra, với mức thuế thu nhập doanh nghiệp và thuế thu nhập cá nhân chỉ 15% - thấp nhất tại Trung Quốc - cùng khả năng lưu chuyển vốn, nhân lực và dữ liệu thuận lợi hơn, Hainan FTP đang nổi lên như một điểm đến hấp dẫn cho các ngành có giá trị gia tăng cao, từ sản xuất công nghệ, dịch vụ hiện đại đến kinh tế số.
TÁC ĐỘNG LAN TỎA TRONG KHU VỰC CHÂU Á - THÁI BÌNH DƯƠNG
Những cải cách tại Hainan FTP không chỉ có ý nghĩa trong phạm vi Trung Quốc. Việc hình thành một “cửa ngõ” mới với tiêu chuẩn cao đang tạo ra hiệu ứng lan tỏa trong toàn khu vực. Nhiều cảng khu vực, trong đó có Darwin (Bắc Australia), đã bắt đầu tính toán lại các tuyến vận tải nhằm rút ngắn thời gian giao hàng vào thị trường Trung Quốc. Với cơ sở hạ tầng cảng hiện đại và khung pháp lý mới, Hải Nam mang đến các lựa chọn logistics thay thế thực chất cho các tuyến truyền thống qua Singapore hay Malaysia.
Đối với doanh nghiệp Australia, Hainan FTP mở ra cơ hội lớn trong xuất khẩu nông sản nhờ thủ tục thông quan nhanh và chi phí thấp hơn. Đặc biệt, hợp tác trong nông nghiệp nhiệt đới công nghệ cao được đánh giá có nhiều tiềm năng, khi Hải Nam và miền Bắc Australia có điều kiện khí hậu tương đồng.
Không chỉ Australia, các nền kinh tế châu Á - Thái Bình Dương khác cũng có thể hưởng lợi từ việc mở rộng hợp tác trong các lĩnh vực như ngành hạt giống, nghiên cứu biển sâu, kinh tế số và logistics xuyên biên giới.
Việc triển khai cơ chế hải quan đặc biệt trên toàn đảo tại Hainan FTP, theo giới phân tích, là một thông điệp rõ ràng: Trung Quốc không thu hẹp, mà đang nâng cấp chiến lược mở cửa trong bối cảnh kinh tế toàn cầu nhiều bất định.
Tuy nhiên, cơ hội đi kèm với yêu cầu cao hơn. Để được hưởng các ưu đãi thuế, doanh nghiệp phải đáp ứng tiêu chí “hoạt động thực chất”, thay vì chỉ đăng ký hình thức. Những mô hình dựa trên sản lượng lớn nhưng giá trị thấp sẽ khó phù hợp với định hướng phát triển của Hải Nam.
Trong dài hạn, lợi thế cạnh tranh của Hainan FTP không nằm ở vai trò trung chuyển hàng hóa khối lượng lớn, mà ở việc trở thành nút giao chiến lược cho các ngành công nghệ cao, giá trị gia tăng lớn và kết nối toàn cầu. Khi các doanh nghiệp quốc tế tái cấu trúc chuỗi cung ứng và chiến lược đầu tư, Hải Nam đang dần định vị mình như một “cánh cửa trước” mới của Trung Quốc - nơi hội tụ giữa tham vọng cải cách thể chế và cơ hội kinh tế thực chất của khu vực châu Á - Thái Bình Dương.
China Daily-Trọng Hoàng
