Việt Nam có năm thứ ba liên tiếp thăng hạng trên bảng xếp hạng Chỉ số Hệ sinh thái Khởi nghiệp Toàn cầu (GSEI) 2025, khẳng định xu hướng phát triển ổn định của môi trường khởi nghiệp. Tuy nhiên, đằng sau sự thăng hạng này là những thách thức về hành lang pháp lý, quy mô vốn mạo hiểm và tỷ lệ doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo...
Trong những năm gần đây, “quốc gia khởi nghiệp sáng tạo” đã trở thành một định hướng chiến lược được nhiều quốc gia lựa chọn nhằm thúc đẩy tăng trưởng bền vững và chuyển đổi mô hình kinh tế. Việt Nam, với vai trò là nền kinh tế đang nổi trong khu vực Đông Nam Á, đã thể hiện sự tiến bộ rõ rệt trong bảng xếp hạng Chỉ số Hệ sinh thái khởi nghiệp toàn cầu (Global Startup Ecosystem Index – GSEI) do tổ chức StartupBlink công bố.
Theo báo cáo năm 2025 của tổ chức này, Việt Nam xếp thứ 55 toàn cầu, tăng một bậc so với năm 2024 và duy trì vị trí thứ 5 khu vực Đông Nam Á. Đây là năm thứ ba liên tiếp Việt Nam tăng hạng, cho thấy môi trường khởi nghiệp trong nước đang dần được tăng cường cả về thể chế, nguồn lực và mạng lưới hỗ trợ.
KHỞI NGHIỆP SÁNG TẠO THĂNG HẠNG ỔN ĐỊNH
Giai đoạn 2020 – 2025, Việt Nam duy trì xu hướng thăng hạng ổn định trong bảng chỉ số: năm 2020 xếp 59; năm 2023 xếp 58; năm 2024 xếp 56; và năm 2025 xếp 55 toàn cầu.
Các trung tâm khởi nghiệp địa phương cũng có sự bứt phá: Thành phố Hồ Chí Minh (110 toàn cầu), Hà Nội (148, tăng 9 bậc), Đà Nẵng (766, tăng 130 bậc). Điều này cho thấy hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo Việt Nam đang dần lan tỏa ra ngoài các đầu tàu truyền thống là Thành phố Hồ Chí Minh và Hà Nội.
Về cấu trúc, hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo Việt Nam có ba điểm nổi bật: nguồn nhân lực trẻ và năng động; hệ thống hỗ trợ khởi nghiệp đa dạng; vai trò điều phối tích cực của Chính phủ. Tuy nhiên, ba hạn chế chủ yếu vẫn tồn tại: hành lang pháp lý chưa rõ ràng; quy mô vốn mạo hiểm trong nước nhỏ; hạ tầng đổi mới sáng tạo còn hạn chế.
Số lượng doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo đạt khoảng 0,4% trong tổng số 940 nghìn doanh nghiệp đang hoạt động, mới chỉ đạt khoảng 0,4 doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo trên 1 vạn dân. Cho đến nay mới chỉ có hai doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo được định giá 2-3 tỷ USD. Vốn đầu tư mạo hiểm vào Việt Nam có xu hướng giảm từ năm 2021 (đạt cao nhất khoảng 1,4 tỷ USD), các năm gần đây chỉ đạt 500-600 triệu USD. Có gần 40 quỹ đầu tư mạo hiểm Việt Nam, với tổng số vốn đạt khoảng 20-30 triệu USD.
Việc thành lập và hoạt động của Quỹ Đầu tư khởi nghiệp sáng tạo hiện đang thực hiện theo quy định liên quan tại Nghị định 38/2018/NĐ-CP quy định chi tiết về đầu tư cho doanh nghiệp nhỏ và vừa khởi nghiệp sáng tạo.
SO SÁNH VỚI CÁC QUỐC GIA KHÁC VÀ ĐỀ XUẤT CHO VIỆT NAM
Để nhìn rõ hơn vị thế quốc gia khởi nghiệp sáng tạo của Việt Nam, dưới đây là đối chiếu với ba quốc gia tiêu biểu: Singapore, Hàn Quốc và Israel – đại diện cho ba mô hình phát triển khác nhau của quốc gia khởi nghiệp.
Singapore (xếp thứ 4 toàn cầu) với mô hình đồng đầu tư công–tư (Startup SG Equity), định vị lĩnh vực deep-tech và áp dụng chính sách thị thực linh hoạt (EntrePass).
Israel (xếp thứ 5 toàn cầu) nổi bật với mô hình Yozma Fund, cơ chế “mồi vốn” và hạ tầng công nghệ cao do Israel Innovation Authority điều phối.
Hàn Quốc (xếp thứ 12) thành công nhờ chương trình TIPS (Tech Incubator Program for Startup), kết nối chặt chẽ với các tập đoàn lớn.
Để xây dựng quốc gia khởi nghiệp sáng tạo, Việt Nam cần có cơ chế, chính sách phát huy tinh thần đổi mới sáng tạo trong toàn xã hội, xác định nguồn lực lớn nhất trong xây dựng quốc gia khởi nghiệp sáng tạo không phải bằng đất đai, tài nguyên thiên nhiên mà là trí tuệ của con người Việt Nam, tăng tốc khởi nghiệp và đầu tư vào hạ tầng AI, phát triển cơ chế đồng đầu tư, phát triển nhân lực và thị thực khởi nghiệp sáng tạo (EntrePass, Startup Korea Visa), thiết lập bộ chỉ tiêu KPIs về số lượng startup, vốn huy động, bằng sáng chế, việc làm RD.
Hướng tới năm 2030, mục tiêu khả thi là Việt Nam lọt vào top 45 toàn cầu, trở thành trung tâm khởi nghiệp sáng tạo mới của Đông Nam Á, với mô hình kết hợp giữa pháp lý – công nghệ – đầu tư – nhân lực mang bản sắc Việt Nam.
Về doanh nghiệp nhỏ và vừa khởi nghiệp sáng tạo: Luật Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa năm 2017 đã có quy định khái niệm “doanh nghiệp nhỏ và vừa khởi nghiệp sáng tạo” là doanh nghiệp nhỏ và vừa được thành lập để thực hiện ý tưởng trên cơ sở khai thác tài sản trí tuệ, công nghệ, mô hình kinh doanh mới và có khả năng tăng trưởng nhanh”. Nghị định số 04/2017/NĐ-CP quy định chi tiết về đầu tư cho doanh nghiệp nhỏ và vừa khởi nghiệp sáng tạo quy định về “Đầu tư cho doanh nghiệp nhỏ và vừa khởi nghiệp sáng tạo là việc nhà đầu tư bỏ vốn đầu tư để thực hiện hoạt động kinh doanh thông qua việc góp vốn thành lập, mua cổ phần, phần vốn góp của doanh nghiệp nhỏ và vừa khởi nghiệp sáng tạo chưa phải là công ty đại chúng”.
Như vậy, để kinh tế tư nhân khởi nghiệp sáng tạo, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa khởi nghiệp sáng tạo, cần bổ sung, phát triển, thống nhất các khái niệm “khởi nghiệp sáng tạo”, “quốc gia khởi nghiệp sáng tạo”, “doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo” và thể chế, chính sách phù hợp cho các mô hình này trong bối cảnh phát triển mới.
Luật Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa năm 2017 và Nghị định 04/2017/NĐ-CP cũng đã có quy định về điều kiện và nội dung hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa khởi nghiệp sáng tạo và quy định chi tiết về đầu tư cho doanh nghiệp nhỏ và vừa khởi nghiệp sáng tạo.
Vì vậy, để thúc đẩy việc xây dựng quốc gia khởi nghiệp sáng tạo, cũng cần có nội dung tổng kết, đánh giá tình hình, kết quả thực hiện các văn bản pháp lý này, để từ đó có thể vận dụng cho các chủ thể khởi nghiệp sáng tạo nói chung và cho quốc gia khởi nghiệp sáng tạo.<
(*) Trưởng Văn phòng Luật sư Mặt Trời Mới
———————————
Nội dung đầy đủ bài viết được đăng tải trên Tạp chí Kinh tế Việt Nam số 44-2025 phát hành ngày 3/11/2025. Kính mời Quý độc giả tìm đọc tại đây:
Link: https://premium.vneconomy.vn/dat-mua/an-pham/tap-chi-kinh-te-viet-nam-so-44-2025.html
-Luật sư Bùi Văn Thành (*)
