Ngày 20/11/2025, tỉnh Ninh Bình chính thức thành lập Ban Chỉ đạo xây dựng hồ sơ đề cử Quần thể Tam Chúc và Khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Vân Long, tỉnh Ninh Bình đề nghị Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hợp quốc (UNESCO) công nhận là Di sản thế giới...
Quyết định này mở ra chương mới cho hành trình nâng tầm giá trị của "vịnh không sóng", nơi sở hữu quần thể voọc mông trắng lớn nhất Việt Nam và hệ sinh thái độc đáo vào bản đồ di sản toàn cầu.
SỰ HÌNH THÀNH KỲ DIỆU TỪ CÔNG TRÌNH TRỊ THỦY
Vào năm 1960, một công trình đê điều trị thủy sông Đáy đã vô tình tạo nên kiệt tác thiên nhiên có một không hai. Tuyến đê dài hơn 30 km được đắp lên đã hình thành vùng đất ngập nước rộng 3.500 hecta, biến những dãy núi đá vôi sừng sững thành quần đảo giữa thung lũng nước mênh mông.
Những ngọn núi bị cô lập này trở thành pháo đài thiên nhiên kiên cố, tạo ra môi trường sống lý tưởng cho hệ động thực vật phát triển.
Trong nhiều năm, sự tồn tại của hệ sinh thái đặc biệt này vẫn chìm trong bí ẩn. Mãi đến khi các chuyên gia trong nước và quốc tế tiến hành khảo sát, họ mới phát hiện sự hiện diện của hơn 40 cá thể voọc mông trắng - loài linh trưởng thuộc nhóm cực kỳ nguy cấp trong Sách đỏ thế giới.
Khám phá này gây chấn động giới khoa học, đưa Vân Long từ một công trình thủy lợi bình thường trở thành tâm điểm của công tác bảo tồn toàn cầu.
VƯƠNG QUỐC ĐA DẠNG SINH HỌC ĐỘC ĐÁO
Vân Long tự hào sở hữu hai kỷ lục thiên nhiên của Việt Nam: nơi có số lượng cá thể voọc mông trắng nhiều nhất và nơi có bức tranh tự nhiên lớn nhất.
Thành tựu đáng tự hào nhất chính là sự phục hồi ngoạn mục của loài voọc mông trắng. Từ 40 cá thể được ghi nhận vào đầu những năm 2000, quần thể này đã tăng lên 250 cá thể với nhiều đàn non khỏe mạnh xuất hiện hàng năm.
Hệ sinh thái nơi đây được ví như bảo tàng sống về đa dạng sinh học với 11 kiểu hệ sinh thái khác nhau. Thống kê khoa học ghi nhận sự hiện diện của 722 loài thực vật bậc cao, trong đó 8 loài quý hiếm có tên trong Sách đỏ Việt Nam như kiêng, lát hoa, tuế lá rộng.
Về động vật, nơi đây là ngôi nhà chung của 39 loài thú với 12 loài quý hiếm như gấu ngựa, sơn dương, báo gấm, cùng 100 loài chim và 38 loài bò sát.
Đặc biệt, Vân Long là địa điểm duy nhất tại Việt Nam ghi nhận sự hiện diện của đại bàng Bonelli - loài chim quý hiếm có giá trị bảo tồn cao. Sự có mặt của cà cuống - nhóm côn trùng quý hiếm trong Sách đỏ - càng khẳng định môi trường nước nơi đây được bảo tồn nguyên vẹn và trong lành.
KHÁM PHÁ VỊNH KHÔNG SÓNG
Vân Long mang vẻ đẹp của bức tranh thủy mặc hoàn hảo với biệt danh "vịnh không sóng". Du khách đến đây sẽ được trải nghiệm cảm giác đặc biệt khi du thuyền trên mặt nước phẳng lặng như tấm gương khổng lồ. Mặt nước trong veo phản chiếu rõ nét hình ảnh những dãy núi đá vôi hùng vĩ với các tên gọi đầy hình tượng: núi Mèo Cào, núi Mâm Xôi, núi Hòm Sách, núi Đá Bàn, núi Nghiên, núi Mồ Côi, núi Cô Tiên.
Hệ thống 1.000 hang động tại Vân Long tạo thành mạng lưới kỳ bí với nhiều hang động lớn có giá trị du lịch. Hang Cá dài 250m, cao 8m, rộng 10m không chỉ là động đẹp mà còn là nơi quần tụ, sinh sản của các loài cá tự nhiên như trê, rô, chuối. Hang Bóng dài 100m với vẻ đẹp độc đáo, hang Rùa và hang Chanh với những nét riêng biệt, cùng hang Đuối với cấu trúc 4 tầng phức tạp.
Nước tại Vân Long có độ trong đặc biệt, không mang màu xanh của biển mà trong vắt đến mức có thể nhìn thấy rõ những lớp rong rêu dưới đáy. Đặc tính này tạo nên trải nghiệm độc đáo cho du khách khi được chiêm ngưỡng thế giới thủy sinh sống động ngay dưới lòng thuyền.
HƯỚNG ĐẾN DI SẢN THIÊN NHIÊN THẾ GIỚI
Quyết định thành lập Ban Chỉ đạo do ông Trần Huy Tuấn, Phó Bí thư Tỉnh ủy, Chủ tịch UBND tỉnh làm Trưởng ban thể hiện quyết tâm chính trị mạnh mẽ của tỉnh Ninh Bình trong việc theo đuổi mục tiêu Di sản Thế giới. Ban Chỉ đạo có nhiệm vụ xây dựng bộ hồ sơ khoa học đáp ứng các tiêu chí khắt khe của UNESCO, đồng thời huy động nguồn lực cho công tác bảo tồn và phát triển bền vững.
Trước những thách thức từ biến đổi khí hậu và áp lực phát triển du lịch, tỉnh Ninh Bình xác định phát triển bền vững là yếu tố then chốt. Công tác quy hoạch và đầu tư cần được tính toán kỹ lưỡng để cân bằng giữa bảo tồn nguyên vẹn các giá trị di sản và phát triển kinh tế địa phương.
Mô hình phát triển lấy người dân làm trung tâm đã chứng minh hiệu quả tại Vân Long. Thay vì thực hiện di dân, chính quyền địa phương đã triển khai các chương trình hỗ trợ giúp người dân biết cách phát triển rừng gắn với sinh kế, khai thác tài nguyên đất nước hợp lý. Người dân tham gia trực tiếp vào hoạt động dịch vụ du lịch được tuyên truyền, ký cam kết thực hiện nếp sống văn minh trong du lịch.
Các hoạt động du lịch được thiết kế chủ yếu bằng thuyền trên đầm lầy, hạn chế tối đa tác động đến hệ sinh thái. Công tác trồng mới và bảo vệ rừng được duy trì thường xuyên, góp phần nâng cao tỷ lệ che phủ rừng và tạo môi trường sống lý tưởng cho các loài động thực vật. Thành công trong việc bảo vệ loài voọc mông trắng chính là kết quả của sự đồng thuận và tham gia tích cực từ cộng đồng địa phương.
Hành trình trở thành Di sản Thế giới của Vân Long mở ra những cơ hội và trách nhiệm mới. Tỉnh Ninh Bình tập trung vào công tác tuyên truyền nâng cao nhận thức cộng đồng, huy động nguồn lực tài chính cho nghiên cứu khoa học và bảo tồn, đồng thời phát triển các mô hình du lịch sinh thái chất lượng cao.
- Thiên Anh
