Việc sửa đổi Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công – tư (PPP) mới đây đánh dấu bước chuyển quan trọng, mở rộng phạm vi lĩnh vực, tăng quyền cho địa phương và bổ sung cơ chế chia sẻ rủi ro, qua đó tạo môi trường thuận lợi hơn để khu vực tư nhân tham gia phát triển hạ tầng quốc gia...
Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công – tư (PPP) mới đây đã được sửa đổi, đánh dấu một bước chuyển quan trọng trong việc mở rộng phạm vi lĩnh vực, tăng quyền cho địa phương và bổ sung cơ chế chia sẻ rủi ro. Những thay đổi này nhằm tạo ra môi trường thuận lợi hơn để khu vực tư nhân tham gia phát triển hạ tầng quốc gia.
Một trong những thay đổi mang tính nền tảng là mở rộng phạm vi lĩnh vực đầu tư. Trước đây, các dự án PPP chỉ phù hợp trong các ngành hạ tầng như đường bộ, xử lý chất thải, cấp thoát nước, năng lượng.
Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy nhiều lĩnh vực trong đầu tư công như công nghệ thông tin, chuyển đổi số, khoa học – công nghệ, y tế, giáo dục, hạ tầng số và các dịch vụ công mới đều có nhu cầu lớn về vốn tư nhân. Vì vậy, từ thời điểm Luật PPP được sửa đổi, mọi lĩnh vực thuộc đầu tư công đều có thể thực hiện PPP, gỡ bỏ quan niệm PPP chỉ dành cho các dự án hạ tầng truyền thống.
Điểm mới đáng chú ý tiếp theo là bãi bỏ quy mô tổng mức đầu tư tối thiểu. Trước đây, dự án PPP phải có quy mô từ 200 tỷ đồng trở lên, khiến nhiều ý tưởng PPP quy mô nhỏ và vừa không thể triển khai. Trong luật sửa đổi, yêu cầu này được loại bỏ hoàn toàn nhằm trao quyền chủ động cho các bộ, ngành, đặc biệt là địa phương, trong việc đánh giá tính khả thi và lựa chọn dự án. Nhờ đó, PPP trở thành công cụ linh hoạt hơn, không chỉ dùng cho các công trình lớn mà còn phù hợp với các dự án chuyển đổi số, hạ tầng dữ liệu, công nghệ cao hay các hạng mục đô thị quy mô trung bình.
Sự thay đổi mạnh mẽ còn đến từ phân cấp và trao quyền cho địa phương. Luật mới cho phép địa phương có quyền phê duyệt, quyết định và ký kết hợp đồng đối với dự án nhóm B và C. Trước đây, nhiều dự án phải trình qua nhiều cấp trung ương nên tiến độ chuẩn bị đầu tư kéo dài, ảnh hưởng đến cơ hội thị trường và phương án tài chính. Việc phân cấp lần này giúp địa phương có điều kiện chủ động, linh hoạt triển khai, giảm thiểu thời gian chờ đợi và ứng phó tốt hơn với nhu cầu đầu tư hạ tầng cấp bách.
Một bước cải cách thủ tục hành chính được đánh giá cao là bỏ thủ tục quyết định chủ trương đầu tư đối với nhiều nhóm dự án. Các dự án không sử dụng vốn nhà nước; dự án khoa học – công nghệ, đổi mới sáng tạo; dự án ứng dụng công nghệ cao, công nghệ mới; hợp đồng OM; dự án BT thanh toán bằng quỹ đất và dự án BT không yêu cầu thanh toán đều được miễn thủ tục này. Việc bỏ giai đoạn 1 giúp rút ngắn đáng kể thời gian chuẩn bị đầu tư, đặc biệt phù hợp với các dự án công nghệ có tính thay đổi nhanh.
Chính sách về vốn nhà nước trong dự án PPP cũng được điều chỉnh linh hoạt hơn. Theo quy định, vốn nhà nước vẫn giữ mức cơ bản là không vượt quá 50% tổng mức đầu tư. Tuy nhiên, Luật sửa đổi cho phép nâng giới hạn này lên tối đa 70% đối với một số trường hợp đặc thù như: dự án có chi phí giải phóng mặt bằng chiếm trên 50% tổng mức đầu tư, dự án tại địa bàn khó khăn, hoặc dự án cần chuyển giao công nghệ cao. Điều này giúp tăng tính khả thi tài chính đối với các dự án có dòng tiền yếu trong giai đoạn đầu.
Một trong những bước tiến quan trọng nhất là hoàn thiện cơ chế chia sẻ phần tăng, giảm doanh thu. Cụ thể, trong trường hợp giảm doanh thu, Chính phủ cam kết chia sẻ tối đa 50% phần hụt thu của nhà đầu tư khi doanh thu thực tế nằm trong biên độ từ dưới 90% đến dưới 75% so với phương án tài chính. Ngược lại, nhà đầu tư chia sẻ 50% phần vượt thu khi doanh thu thực tế nằm trong biên độ từ trên 110% đến 125% so với phương án tài chính. Cơ chế này nhằm tăng tính ổn định, giảm rủi ro tài chính bằng cách giới hạn trách nhiệm chia sẻ cho cả hai bên trong một phạm vi xác định.
Ngoài ra, luật mới mở rộng các loại hợp đồng PPP, bổ sung hợp đồng BT thanh toán bằng tiền, quỹ đất hoặc không thanh toán; đồng thời cho phép doanh nghiệp dự án PPP được kinh doanh ngành ngoài hợp đồng theo điều kiện được hạch toán độc lập và có sự đồng thuận của bên cho vay. Đây là cách tiếp cận mới nhằm nâng cao tính linh hoạt và hấp dẫn của mô hình PPP.
Với những điều chỉnh toàn diện từ thủ tục, lĩnh vực đến cơ chế tài chính, Luật PPP sửa đổi khẳng định mục tiêu tạo ra môi trường đầu tư minh bạch, ổn định và thân thiện hơn với khu vực tư nhân — một yếu tố then chốt để thu hút nguồn lực xã hội vào các dự án hạ tầng quốc gia trong giai đoạn tới. Trong khi khuôn khổ pháp lý PPP đã có thay đổi mạnh, nhiều ý kiến từ cơ quan quản lý và cộng đồng doanh nghiệp cho thấy bức tranh thực thi vẫn tồn tại nhiều thách thức liên quan đến tín dụng, dòng tiền, năng lực phản hồi của cơ quan nhà nước và cơ chế xử lý rủi ro, đặc biệt là kỳ vọng lớn của khu vực tư nhân đối với tính hiệu quả của các sửa đổi lần này.
Nội dung đầy đủ của bài viết được đăng tải trên Tạp chí Kinh tế Việt Nam số 48-2025 phát hành ngày 29/11/2025. Kính mời Quý độc giả tìm đọc tại đây:
Link: https://premium.vneconomy.vn/dat-mua/an-pham/tap-chi-kinh-te-viet-nam-so-482025.html
-Huỳnh Dũng
