Thế giới có thể thu về hàng nghìn tỷ USD mỗi năm, tránh được hàng triệu ca tử vong và đưa hàng trăm triệu người thoát nghèo nếu hành động sớm, mạnh mẽ để chuyển sang nền kinh tế ít phát thải, bảo vệ khí hậu và môi trường. Nhưng theo UNEP, điều đáng lo nhất hiện nay chính là tâm lý tự mãn khi cuộc khủng hoảng khí hậu ngày càng leo thang...
Báo cáo mới nhất của Chương trình Môi trường Liên hợp quốc (UNEP) cho thấy mô hình phát triển “kinh doanh như thường lệ” sẽ khiến kinh tế toàn cầu trả giá đắt: GDP thế giới có thể giảm 4% vào năm 2050 và tới 20% vào cuối thế kỷ này nếu các quốc gia không hành động quyết liệt. Giám đốc Điều hành UNEP, bà Inger Andersen, cho biết chính những cộng đồng nghèo và dễ bị tổn thương nhất sẽ phải chịu hậu quả nặng nề nhất. “Điều tôi sợ nhất là chúng ta trở nên tự mãn,” bà chia sẻ trong cuộc trao đổi với Deutsche Welle.
HÀNH ĐỘNG SỚM HOẶC CHỊU TỔN THẤT KHỔNG LỒ
Báo cáo UNEP năm 2025, do 287 nhà khoa học từ 82 quốc gia thực hiện, cảnh báo thế giới đang đứng trước ngã rẽ mang tính quyết định. Nhân loại có thể tiếp tục đi theo con đường đã dẫn đến biến đổi khí hậu ngày càng nghiêm trọng, hệ sinh thái suy kiệt, đất đai thoái hóa và không khí ô nhiễm; hoặc chuyển hướng sang mô hình phát triển xanh, bền vững và bao trùm.
Theo UNEP, lợi ích kinh tế nếu hành động sớm là rất lớn. Việc chuyển đổi sang nền kinh tế ít phát thải, áp dụng nông nghiệp bền vững, phục hồi hệ sinh thái và mở rộng năng lượng tái tạo có thể đem lại 20.000 tỷ USD lợi ích kinh tế toàn cầu mỗi năm vào năm 2070, con số này có thể tăng lên 100.000 tỷ USD trong dài hạn.
Thế giới cần đầu tư khoảng 8.000 tỷ USD mỗi năm vào đa dạng sinh học, năng lượng sạch và đổi mới công nghệ. Tuy nhiên, chi phí này vẫn thấp hơn rất nhiều so với cái giá phải trả của việc không hành động.
Ngoài ra, các biện pháp này có thể giúp tránh được hàng triệu ca tử vong vì ô nhiễm, giảm mạnh số người rơi vào nghèo đói, thiếu lương thực nhờ cải thiện môi trường sống, chất lượng đất và khả năng sản xuất lương thực.
Để đạt mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 - thời điểm mà lượng khí thải còn lại trong khí quyển có thể được hấp thụ nhờ tự nhiên hoặc công nghệ như thu giữ carbon - thế giới cần đầu tư khoảng 8.000 tỷ USD mỗi năm vào đa dạng sinh học, năng lượng sạch và đổi mới công nghệ. Tuy nhiên, UNEP nhấn mạnh chi phí này vẫn thấp hơn rất nhiều so với cái giá của việc không hành động.
Trong 20 năm qua, thời tiết cực đoan bao gồm bão, lũ, cháy rừng đã gây thiệt hại ít nhất 143 tỷ USD. Riêng tác động y tế do ô nhiễm không khí trong năm 2019 đã chiếm tới 6% GDP toàn cầu và con số này có thể lên tới 18 - 25 nghìn tỷ USD mỗi năm vào năm 2060 nếu xu hướng xấu tiếp tục.
Bà Andersen cho rằng báo cáo UNEP không chỉ là cảnh báo mà còn là “bản đồ đường đi” để các chính phủ, doanh nghiệp và toàn xã hội thay đổi tư duy phát triển, nhất là việc giảm tiêu dùng quá mức, loại bỏ các khoản trợ cấp gây ô nhiễm, đặc biệt là trợ cấp nhiên liệu hóa thạch; đồng thời chuyển sang đo lường tăng trưởng dựa trên chất lượng cuộc sống và sự bền vững của môi trường, thay vì chỉ dựa vào GDP.
NĂM 2025: TIẾN BỘ ĐAN XEN THÁCH THỨC, KHỦNG HOẢNG KHÍ HẬU VẪN TIẾP DIỄN
Theo dữ liệu từ chương trình quan sát Trái đất Copernicus thuộc Liên minh châu Âu, khí thải toàn cầu trong năm 2025 đã tăng lên mức cao kỷ lục, trong khi năm 2025 cũng có khả năng trở thành năm nóng thứ hai trong lịch sử, cùng với năm 2023. Đây là dấu hiệu cho thấy những nỗ lực toàn cầu nhằm giữ mức tăng nhiệt dưới 1,5°C so với thời tiền công nghiệp vẫn chưa đạt hiệu quả như kỳ vọng.
Giám đốc Điều hành UNEP nhìn nhận năm 2025 là “một năm khó khăn đối với chủ nghĩa đa phương”, khi tình hình địa chính trị phức tạp đã ảnh hưởng đến hợp tác quốc tế.
Tuy nhiên, bà vẫn tin rằng những tiến bộ đạt được từ sau Thỏa thuận Paris 2015 đến nay là đáng ghi nhận. “Các nước không hành động đủ nhanh, nhưng rõ ràng chúng ta đã tránh được những kịch bản tồi tệ nhất vốn được dự báo trước đây,” bà Andersen cho biết.
Dù vậy, thất vọng lớn nhất của bà Andersen là Hội nghị COP30 tại thành phố Belem (Brazil) đã không thể đạt được đồng thuận về lộ trình loại bỏ nhiên liệu hóa thạch - bước đi then chốt để giảm phát thải toàn cầu trong dài hạn. Nhiều quốc gia sản xuất hoặc tiêu thụ nhiều dầu khí vẫn tỏ ra dè dặt, khiến kết quả đàm phán chưa đạt kỳ vọng của cộng đồng quốc tế.
Dẫu vậy, Giám đốc Điều hành UNEP kỳ vọng cuộc họp cấp cao về tăng tốc loại bỏ nhiên liệu hóa thạch do Hà Lan và Colombia dẫn dắt, dự kiến tổ chức vào tháng 4 tới, sẽ tạo động lực mới.
“Công ước khí hậu vẫn đang vận hành, nhưng chúng ta cần đẩy nhanh tiến độ. Nếu không, cái giá phải trả sẽ là những đợt cháy rừng, lũ lụt, hạn hán và sóng nhiệt ngày càng khốc liệt", bà Andersen nhấn mạnh.
Những cảnh báo này phản ánh thực tế rằng người nghèo và các cộng đồng dễ tổn thương ở nhiều quốc gia đang chịu tác động trực tiếp từ biến đổi khí hậu - từ mất sinh kế do hạn mặn, đến mối đe dọa sức khỏe từ nhiệt độ tăng cao và ô nhiễm không khí. Việc hỗ trợ các nhóm này không chỉ là trách nhiệm đạo đức mà còn là yếu tố cốt lõi để bảo đảm ổn định xã hội và tăng trưởng bền vững.
NĂM 2026 ĐẦY HY VỌNG: NĂNG LƯỢNG TÁI TẠO TRỞ THÀNH XU HƯỚNG KHÔNG THỂ ĐẢO NGƯỢC
Bức tranh khí hậu toàn cầu năm 2025 u ám, nhưng theo bà Andersen, hy vọng cho năm 2026 là rất rõ ràng: sự bùng nổ của năng lượng tái tạo đang tạo ra bước ngoặt lịch sử cho quá trình chuyển dịch xanh.
Giá thành điện gió, điện mặt trời và nhiều giải pháp năng lượng sạch đã giảm sâu trong những năm gần đây, khiến chúng trở nên cạnh tranh hơn cả than đá, dầu và khí đốt. Theo bà Andersen, “điều thú vị nhất là thị trường đang tự dịch chuyển theo hướng giúp ích cho cuộc chiến khí hậu”.
Một ví dụ điển hình mà Giám đốc Điều hành UNEP nhắc đến là bang Texas (Mỹ) - vốn được coi là biểu tượng của ngành công nghiệp dầu khí - hiện nay đã sản xuất gần 40% điện năng từ nguồn tái tạo, chủ yếu là gió và mặt trời. Điều này cho thấy việc chuyển dịch sang năng lượng sạch không chỉ diễn ra ở các quốc gia châu Âu hay những nền kinh tế phát triển theo định hướng xanh, mà đang lan rộng ngay tại các trung tâm năng lượng hóa thạch truyền thống.
Nhân loại đang đứng trước cơ hội lựa chọn: hoặc chuyển mình sang nền kinh tế xanh, bền vững và mang lại lợi ích khổng lồ trong dài hạn; hoặc tiếp tục chậm trễ và chấp nhận rủi ro ngày càng lớn đối với kinh tế, sức khỏe và an sinh xã hội.
Bên cạnh đó, phong trào hành động khí hậu toàn cầu cũng đang trở nên mạnh mẽ hơn bao giờ hết. Từ cộng đồng doanh nghiệp cam kết giảm phát thải, phong trào thanh niên vì khí hậu, đến vai trò của giới khoa học và các tổ chức tôn giáo - tất cả đang tạo thành một làn sóng xã hội lớn thúc đẩy thay đổi chính sách. “Đây là một lực lượng mà tôi tin rằng không thể đảo ngược,” bà Andersen nhấn mạnh.
Điều khiến Giám đốc Điều hành UNEP lạc quan nhất là sự đồng lòng của hàng triệu người trên thế giới đang thúc giục các lãnh đạo hành động. Bà Andersen chia sẻ: “Điều mang lại cho tôi hy vọng là chúng ta đã có giải pháp, và có hàng triệu người đang kêu gọi triển khai chúng”.
Trong bối cảnh thiệt hại kinh tế do biến đổi khí hậu ngày càng lớn, lợi ích của việc hành động sớm lại càng rõ ràng, lời cảnh báo của UNEP mang ý nghĩa đặc biệt cấp bách. Nhân loại đang đứng trước cơ hội lựa chọn: hoặc chuyển mình sang nền kinh tế xanh, bền vững và mang lại lợi ích khổng lồ trong dài hạn; hoặc tiếp tục chậm trễ và chấp nhận rủi ro ngày càng lớn đối với kinh tế, sức khỏe và an sinh xã hội.
Giám đốc Điều hành UNEP kết luận bằng một thông điệp mang tính cá nhân nhưng đầy sức nặng: “Hãy bước vào phòng bỏ phiếu với hình ảnh con, cháu mình trong tâm trí. Hãy bỏ phiếu không chỉ vì lợi ích của chính bạn, mà còn vì tương lai của các thế hệ sau”.
DW-Trọng Hoàng
