Thủ tướng Nhật Bản Sanae Takaichi đang triển khai các bước để hoàn tất chương trình kích thích tài khóa mới trong tháng này, đồng thời trình ngân sách bổ sung để thực hiện...
Một số quan chức trong Chính phủ Nhật tiết lộ với tờ báo Nikkei Asia rằng quy mô của chương trình có thể lên tới 10 nghìn tỷ yên (tương đương 64,9 tỷ USD).
Tại phiên họp nội các đầu tiên sau khi nhậm chức ngày 21/10, bà Takaichi giao các bộ ngành liên quan xây dựng chương trình chính sách dựa trên ba trụ cột: bảo đảm sinh kế người dân và kiềm chế đà tăng giá; củng cố sức mạnh kinh tế thông qua đầu tư vào quản trị khủng hoảng và đầu tư vào tăng trưởng; tăng cường năng lực quốc phòng - ngoại giao.
Chính phủ Nhật chưa có kế hoạch đưa ra giới hạn đối với đề xuất ngân sách bổ sung của các bộ. Theo Nikkei Asia, một số quan chức cho rằng việc đưa ra một mức trần cao hơn 13,9 nghìn tỷ yên - quy mô của ngân sách bổ sung năm 2024 - là cần thiết.
Để hạ nhiệt giá cả, chương trình dự kiến triển khai các biện pháp như trợ cấp cho người dân trong giai đoạn chuẩn bị bãi bỏ thuế xăng dầu; hỗ trợ chi phí điện và khí đốt; trợ cấp để doanh nghiệp nhỏ và vừa tăng lương cho người lao động; và mở rộng các khoản hỗ trợ ưu tiên mà chính quyền địa phương có thể sử dụng linh hoạt.
Thủ tướng Takaichi cũng muốn sớm hỗ trợ các cơ sở y tế gặp khó khăn về tài chính, cấp trợ cấp cho các bệnh viện và nhân viên y tế mà không chờ đợt điều chỉnh phí dịch vụ y tế dự kiến vào năm tài khóa 2026. Bà đồng thời đưa các khoản đầu tư cho quản trị khủng hoảng vào gói kích thích, ưu tiên các công nghệ mũi nhọn như trí tuệ nhân tạo (AI), bán dẫn và năng lượng nhiệt hạch để củng cố an ninh kinh tế.
Kế hoạch vực dậy ngành đóng tàu - lĩnh vực Nhật Bản đang đẩy mạnh hợp tác với Mỹ - cũng nằm trong chương trình. Tokyo đặt mục tiêu đến năm 2035 tăng gấp đôi sản lượng đóng mới so với hiện nay. Trước đó, Đảng Dân chủ Tự do (LDP) của bà Takaichi đề xuất lập quỹ khoảng 1 nghìn tỷ yên do Chính phủ chủ trì và điều phối để thực hiện kế hoạch này.
Về quốc phòng, trong bài phát biểu chính sách tháng 10, bà Takaichi đặt mục tiêu nâng chi tiêu quốc phòng lên 2% GDP ngay trong năm tài khóa 2025, sớm hơn kế hoạch trước là vào năm tài khóa 2027. Ngân sách bổ sung sẽ cần bố trí hơn 1 nghìn tỷ yên để thực hiện mục tiêu này.
Những năm gần đây, Chính phủ Nhật Bản thường ban hành chương trình kích thích và lập ngân sách bổ sung vào mùa thu. Năm 2020, để ứng phó Covid-19, tổng giá trị các gói hỗ trợ lên tới hàng chục nghìn tỷ yên. Từ đó đến nay, giá trị mỗi chương trình mới duy trì trên 10 nghìn tỷ yên.
Tuy nhiên, theo Văn phòng Nội các Nhật Bản, tốc độ tăng trưởng tiềm năng - thước đo sức khỏe nền kinh tế - của Nhật Bản những năm gần đây chỉ quanh 0%, qua đó dấy lên hoài nghi về hiệu quả của việc liên tiếp chi ngân sách bổ sung.
“Với ngân sách bổ sung, điều quan trọng không phải chỉ là tổng mức chi, mà là cách phân bổ để cải thiện các yếu tố phía cung như năng suất. Các biện pháp thiên về kích cầu có thể làm tăng áp lực lạm phát”, ông Koya Miyamae, chuyên gia kinh tế cao cấp tại SMBC Nikko Securities, nhận định.
Hiện tại, cả Chính phủ do bà Takaichi lãnh đạo lẫn phe đối lập đều chưa nêu rõ nguồn kinh phí cho các chính sách mới. Bộ trưởng Kinh tế - Tài khóa Minoru Kiuchi đề xuất phát hành trái phiếu chính phủ và nhấn mạnh: “Miễn là uy tín tài khóa còn vững, chúng tôi có thể dùng mọi biện pháp cần thiết”.
Theo ước tính, cân đối cơ bản của khu vực chính phủ (gồm trung ương và địa phương) có thể thặng dư 3,6 nghìn tỷ yên trong năm tài khóa 2026 (từ 4/2026 đến 3/2027). Tuy nhiên, ngân sách bổ sung dự kiến có thể làm hao hụt khoản thặng dư này, do việc triển khai thường kéo sang cả năm tài khóa sau.
Chính phủ Nhật Bản cũng đang thúc đẩy cải cách chi tiêu để tạo thêm dư địa cho chính sách tài khóa chủ động. Chính phủ dự định lập một cơ quan theo mô hình “Bộ Hiệu quả Chính phủ” (DOGE) của Mỹ, giao nhiệm vụ thẩm định hiệu quả các khoản trợ cấp và chương trình chi tiêu, bảo đảm mọi quyết định tăng chi đi kèm giám sát chặt chẽ việc sử dụng ngân sách.
Sáng kiến này lấy cảm hứng từ DOGE - do tỷ phú Elon Musk dẫn đầu với mục tiêu tinh gọn bộ máy chính phủ và giảm 1 nghìn tỷ USD chi tiêu chính phủ.
Chính phủ dự kiến đưa các ưu đãi thuế đặc thù dành cho doanh nghiệp - như khuyến khích tăng lương và nghiên cứu - phát triển - vào diện rà soát. Trong thỏa thuận liên minh cầm quyền, Đảng Dân chủ Tự do (LDP) và Đảng Duy tân Nhật Bản (JIP) nhất trí thành lập cơ quan chuyên trách hiệu quả chính phủ để rà soát các ưu đãi thuế và các khoản trợ cấp quy mô lớn, nhằm loại bỏ những chính sách kém hiệu quả. Phần tiết kiệm ngân sách có thể được dùng cho các chương trình như miễn học phí bậc trung học phổ thông.
Theo Bộ Tài chính Nhật Bản, tổng mức giảm thu ngân sách do các biện pháp thuế đặc biệt đang có xu hướng gia tăng, đạt 2,9 nghìn tỷ yên trong năm tài khóa 2023. Trong đó, ưu đãi thuế cho tăng lương và nghiên cứu - phát triển làm giảm thu khoảng 1,7 nghìn tỷ yên.
-Ngọc Trang
