Mặc dù 85% số dự án đã hoàn thành, nhưng giải ngân đầu tư công vẫn chậm, bình quân mới đạt 75-80% do vướng mắc giải phóng mặt bằng và tâm lý “né tránh, sợ trách nhiệm” của một bộ phận cán bộ. Tại phiên thảo luận Quốc hội chiều 30/10, nhiều đại biểu đề nghị năm 2026 cần có giải pháp quyết liệt cho cơ chế PPP và tập trung vốn cho các “đại dự án” như Đường sắt tốc độ cao, cảng biển trung chuyển quốc tế…
Tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khoá XV, chiều 30/10, Quốc hội tiếp tục thảo luận ở hội trường về tình hình thực hiện ngân sách nhà nước năm 2025, dự toán ngân sách nhà nước, phương án phân bổ ngân sách trung ương năm 2026.
NHIỀU ĐIỂM SÁNG ĐÁNG GHI NHẬN
Báo cáo trước Quốc hội, nhiều ý kiến đại biểu đồng tình rằng bức tranh đầu tư công giai đoạn vừa qua có nhiều điểm sáng đáng ghi nhận. Tỷ trọng chi đầu tư phát triển chiếm khoảng 32% tổng chi ngân sách nhà nước, cao hơn so với giai đoạn trước, thể hiện nỗ lực của Chính phủ trong việc lấy đầu tư công làm động lực thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.
Kết quả là 85% số dự án đã hoàn thành và được đưa vào sử dụng, phát huy hiệu quả rõ rệt như Cao tốc Bắc - Nam, Sân bay Long Thành, các tuyến vành đai huyết mạch tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh. Bên cạnh đó, nguồn vốn ngân sách cũng được tập trung cho các lĩnh vực cấp bách như hạ tầng số quốc gia, các công trình chống sạt lở, ứng phó với biến đổi khí hậu tại các vùng xung yếu, góp phần ổn định đời sống dân sinh.
Tuy nhiên, bên cạnh những điểm sáng tích cực là những điểm nghẽn lớn chưa được khơi thông. Đại biểu Nguyễn Thị Quyên Thanh, Đoàn ĐBQH tỉnh Vĩnh Long đã chỉ ra một loạt vấn đề hạn chế.
Thứ nhất, “căn bệnh” giải ngân chậm vẫn chưa có thuốc đặc trị. Theo đại biểu Thanh, tiến độ giải ngân bình quân mới chỉ đạt khoảng 75% đến 80% kế hoạch, chưa đạt yêu cầu so với mục tiêu. Đặc biệt, nguồn vốn vay ODA và vốn thuộc các chương trình mục tiêu quốc gia còn rất chậm.
Thứ hai, khâu chuẩn bị đầu tư và giải phóng mặt bằng tiếp tục là điểm nghẽn lớn, nhiều dự án chưa đủ điều kiện giao vốn, vẫn còn tình trạng vốn chờ dự án.
Thứ ba, cơ chế hợp tác công tư (PPP) vẫn chưa thực sự hấp dẫn nhà đầu tư, khiến gánh nặng phát triển hạ tầng vẫn chủ yếu phụ thuộc vào nguồn ngân sách nhà nước, gây áp lực lớn lên cân đối thu chi.
Thứ tư, một số văn bản hướng dẫn cơ chế đặc thù ban hành chậm làm giảm tính chủ động của địa phương.
Không chỉ là vấn đề về thủ tục, đại biểu Nguyễn Anh Trí, đoàn đại biểu quốc hội TP.Hà Nội, thắn cho rằng, bên cạnh vướng mắc về giải phóng mặt bằng và giá đất, năng lực của một bộ phận cán bộ làm dự án chưa đảm bảo. Đáng lo ngại hơn là tinh thần “kiến tạo, chủ động, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm” chưa đạt yêu cầu. Tâm lý né tránh, sợ trách nhiệm, sợ sai trong một bộ phận cán bộ công chức chưa được khắc phục hiệu quả.
NĂM 2026 ĐẦU TƯ TẬP TRUNG, KHÔNG DÀN TRẢI
Trước bối cảnh tình hình địa chính trị thế giới phức tạp, thiên tai khó lường, các đại biểu cho rằng năm 2026, năm bản lề của kế hoạch 5 năm, phải có một tư duy phân bổ ngân sách quyết liệt và hiệu quả hơn.
Đại biểu Nguyễn Thị Quyên Thanh đề nghị trong năm 2026 thực hiện nghiêm nguyên tắc đầu tư tập trung, không dàn trải, ưu tiên các dự án có sức lan tỏa, tạo giá trị tăng cao. Cụ thể, tiếp tục dồn lực hoàn thiện hạ tầng giao thông, đặc biệt là Cao tốc Bắc - Nam, dự án Đường sắt tốc độ cao, các cảng biển trung chuyển quốc tế. Đồng thời, nguồn vốn cần được mở rộng sang các lĩnh vực của tương lai như hạ tầng số quốc gia, năng lượng sạch, năng lượng tái tạo và năng lượng mới.
Quan tâm đến quy hoạch vùng Đồng bằng song Cửu Long, đại biểu Nguyễn Thị Quyên Thanh đề xuất Quốc hội và Chính phủ sớm phân bổ vốn để thực hiện quy hoạch vùng đến năm 2050 với mục tiêu đầu tư 830km cao tốc, 4.000km quốc lộ, 4 cảng hàng không, 13 cảng biển, 11 cụm cảng hành khách và 13 cụm cảng hàng hóa đường thủy...
Hiện hàng loạt dự án như cầu Cần Thơ 2, nâng cấp các Quốc lộ 80, 53, 54, 60, và đặc biệt là tuyến đường sắt Thành phố Hồ Chí Minh - Cần Thơ vẫn chưa đảm bảo lưu thông vận chuyển hàng hóa, chưa tạo kết nối các địa phương cũ trong nội bộ tỉnh mới sau sáp nhập. Theo bà, những dự án này không chỉ giải quyết bài toán nội vùng mà còn mở rộng giao thương với ASEAN, đặc biệt là tiểu vùng sông Mê Kông.
Đồng quan điểm, đại biểu Lý Tiết Hạnh, đoàn đại biểu quốc hội tỉnh Gia Lai nhận định năm 2026 có nhu cầu đầu tư rất lớn. Do nguồn lực còn khó khăn, cần thực hiện rà soát tổng thể nhu cầu đầu tư các dự án trọng điểm... để tính toán khả năng ngân sách, sắp xếp thứ tự ưu tiên.
Đại biểu đề xuất tập trung vào các dự án động lực, có tính chất kiến tạo, làm đòn bẩy cho giai đoạn tiếp theo và phải cân đối nguồn lực giữa các vùng, miền.
“Như ở Gia Lai, cử tri rất mong muốn dự án đường cao tốc Bắc - Nam và dự án đường cao tốc nối Quy Nhơn- Pleiku sớm được thực hiện và hoàn thành, đảm bảo tiến độ và chất lượng”, Đại biểu Lý Tiết Hạnh cho biết.
Bên cạnh đó, các đại biểu cũng đề nghị Chính phủ có cơ chế đặc thù, tăng hỗ trợ vốn đầu tư công cho các tỉnh sau sáp nhập có quy mô lớn, địa bàn phức tạp, các địa phương có biên giới, biển đảo, hoặc vùng địa chất yếu, chưa tự chủ ngân sách.
Về thu hút FDI, đại biểu Nguyễn Anh Trí đề nghị Chính phủ cần chủ động điều tiết dòng vốn, tạo điều kiện để các nhà đầu tư công nghệ cao, đổi mới sáng tạo phát triển dự án về các tỉnh còn khó khăn, nhằm tạo công ăn việc làm và thúc đẩy phát triển đồng đều.
Trước diễn biến phức tạp của biến đổi khí hậu, nhiều ý kiến đề nghị Chính phủ ưu tiên bố trí dự phòng ngân sách hợp lý để chủ động ứng phó. Quan trọng hơn, cần tính đến đầu tư dài hạn cho các công trình căn cơ như hệ thống đê điều, trạm bơm, hồ chứa, đặc biệt là tại các đô thị lớn và vùng trọng điểm nông nghiệp.
Để giải quyết “điểm nghẽn” về tâm lý sợ sai, đại biểu Nguyễn Anh Trí đề xuất các giải pháp cụ thể, bao gồm rà soát lại các dự án cấp huyện đã chuyển về xã để tập trung triển và tổ chức các lớp tập huấn cho cán bộ xã để đạt hiệu quả hơn trong thời gian tới.
-Ngân Hà
