Trong Quyết định số 950/QĐ-TTg, phát triển đô thị thông minh là lựa chọn đô thị, không phải nhu cầu bắt buộc. Tuy nhiên, thực tiễn phát triển những năm gần đây cho thấy cách tiếp cận đó đã không còn phù hợp. Trước những vấn đề ngày càng phức tạp của đô thị hiện đại, phát triển đô thị thông minh đã trở thành tất yếu, bởi chỉ có mô hình này mới đủ năng lực để giải quyết đồng thời và hiệu quả các bài toán đa chiều của đô thị...
TS. Trần Ngọc Linh, đại diện Cục Phát triển đô thị (Bộ Xây dựng), nhấn mạnh tại Hội nghị Thành phố Thông minh Việt Nam – Châu Á 2025 (Vietnam - Asia Smart City Summit 2025) do Hiệp hội Phần mềm và Dịch vụ CNTT Việt Nam (VINASA) cùng UBND Thành phố Hà Nội phối hợp tổ chức ngày 24/12.
Sau hơn 7 năm triển khai Quyết định số 950/QĐ-TTg, đã có 37 địa phương (trước sáp nhập) ban hành và tổ chức triển khai đề án hoặc kế hoạch phát triển đô thị thông minh. Song song với đó là sự vào cuộc của các bộ, ngành, đặc biệt là Bộ Khoa học và Công nghệ, với hơn 40 tiêu chuẩn liên quan đến phát triển đô thị thông minh được ban hành.
Nhờ đó, các ứng dụng đô thị thông minh hiện đang được triển khai rộng khắp trong đời sống giúp nâng cao chất lượng sống của người dân, đồng thời cũng mở ra những cơ hội đầu tư kinh doanh mới cho doanh nghiệp. Tuy nhiên, theo TS. Trần Ngọc Linh, đại diện Cục Phát triển đô thị (Bộ Xây dựng), việc triển khai hiện vẫn còn gặp một số khó khăn, vướng mắc.
Một là thiếu thống nhất chung về đô thị thông minh và cách thức tổ chức thực hiện. Hai là thiếu các quy chuẩn, tiêu chuẩn để chuẩn hóa việc thực hiện, liên thông, cũng như quản lý chi phí, tổ chức vận hành. Ba là thiếu cơ chế đặc thù trong thực hiện mua sắm, đấu thầu phát triển đô thị thông minh. Bốn là thiếu cơ chế đặc thù trong thực hiện mua sắm, đấu thầu phát triển đô thị thông minh.
Theo TS. Trần Ngọc Linh, thực tế trong Quyết định số 950/QĐ-TTg, Bộ Xây dựng khi ấy chỉ định hướng phát triển đô thị thông minh là lựa chọn đô thị, không phải nhu cầu bắt buộc. Tuy nhiên, thực tiễn phát triển những năm gần đây cho thấy cách tiếp cận đó đã không còn phù hợp.
Trước những vấn đề ngày càng phức tạp của đô thị hiện đại, phát triển đô thị thông minh không còn là lựa chọn, mà đã trở thành tất yếu, bởi chỉ có mô hình này mới đủ năng lực để giải quyết đồng thời và hiệu quả các bài toán đa chiều của đô thị.
Nghị quyết số 57/NQ-TW xác định khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là động lực then chốt, cùng cùng với Nghị quyết 06-NQ/TW về quy hoạch, xây dựng và phát triển bền vững đô thị Việt Nam là hai “bệ đỡ” quan trọng cho tiến trình phát triển đô thị thông minh tại Việt Nam.
Trên nền tảng đó, đô thị thông minh cần được nhìn nhận không đơn thuần là việc ứng dụng công nghệ, mà là một mô hình phát triển đô thị mới, dựa trên dữ liệu, nền tảng số và phương thức quản trị hiện đại.
Bên cạnh đó, từ cơ sở Nghị định 269, các chủ trương của Nhà nước và thực tiễn triển khai tại địa phương, TS. Trần Ngọc Linh chỉ ra một số định hướng lớn cho phát triển đô thị thông minh ở Việt Nam trong thời gian tới.
Thứ nhất, phát triển đô thị thông minh phải gắn chặt với công tác quy hoạch đô thị. Các yếu tố “thông minh” cần được lồng ghép ngay từ khâu xây dựng và điều chỉnh quy hoạch, nhằm bảo đảm sự đồng bộ giữa không gian phát triển, hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng số và hạ tầng xã hội; đồng thời hướng tới các mục tiêu dài hạn như tăng trưởng xanh, tiết kiệm tài nguyên và phát triển bền vững.
Thứ hai, dữ liệu đô thị phải được xác định là nền tảng cốt lõi của đô thị thông minh. Nghị định 269 đã nêu rõ yêu cầu xây dựng hệ thống dữ liệu đô thị thống nhất, có khả năng kết nối, chia sẻ và liên thông giữa các ngành, lĩnh vực, qua đó từng bước hình thành Bản sao số đô thị.
Thứ ba, phát triển đô thị thông minh cần xuất phát từ nhu cầu thực tiễn của người dân và doanh nghiệp, tránh tư duy làm theo phong trào hoặc đầu tư dàn trải, manh mún. Các nguồn lực phải được ưu tiên cho những lĩnh vực bức thiết của đô thị như giao thông, môi trường, kinh tế, giáo dục, an ninh trật tự, dịch vụ công – những vấn đề đang tác động trực tiếp đến đời sống hàng ngày của cư dân đô thị.
Thứ tư, bảo đảm an toàn, an ninh thông tin và bảo vệ dữ liệu cá nhân là yêu cầu xuyên suốt. Nghị định số 269/2025/NĐ-CP đã dành nhiều quy định chi tiết cho nội dung này, bởi theo TS. Trần Ngọc Linh, đô thị càng “thông minh” thì yêu cầu về an toàn dữ liệu, an ninh mạng và bảo vệ quyền riêng tư của người dân càng cao.
Thứ năm, phát triển đô thị thông minh cần được nhìn nhận là một quá trình dài hạn, có lộ trình rõ ràng, đi kèm cơ chế đánh giá, giám sát kết quả thực hiện. Nghị định 269 đã đặt nền móng cho việc xây dựng bộ tiêu chí và mức độ trưởng thành đô thị, giúp các địa phương xác định rõ vị trí hiện tại của mình và những bước đi tiếp theo, tránh tình trạng chạy theo hình thức mà thiếu thực chất.
Trong khi đó, theo ông Trần Đình Tùng, Chủ tịch Hội Kỹ sư Xây dựng Việt Nam (VSCE), đô thị thông minh không chỉ là câu chuyện công nghệ mà đang hình thành một ngành công nghiệp đô thị thông minh, đòi hỏi sự tham gia đồng bộ của Chính phủ, địa phương, doanh nghiệp, đội ngũ kỹ sư và các định chế tài chính. Trong đó, chuẩn hóa con người, dữ liệu và quy trình là điều kiện tiên quyết để chuyển từ thí điểm sang triển khai quy mô lớn.
Quan sát bức tranh công nghệ khu vực Châu Á, ông Nguyễn Văn Khoa (Chủ tịch VINASA) nhận thấy một xu hướng tất yếu đang định hình tương lai các đô thị: Sự chuyển dịch từ "Connected Cities" (Đô thị Kết nối) sang "Cognitive Cities" (Đô thị có Nhận thức).
Các thành phố tiên phong trong khu vực đang sử dụng AI như một "hệ điều hành" thực thụ, có khả năng tự học, tự thích ứng và tự ra quyết định. Mô hình Đô thị có Nhận thức sử dụng dữ liệu và AI để chủ động đáp ứng nhu cầu cư dân, thay vì chỉ phản ứng, với mục tiêu 90% dữ liệu được sử dụng hiệu quả.
Các hệ thống giao thông, năng lượng hay cấp thoát nước không hoạt động rời rạc, mà được điều phối theo thời gian thực dựa trên khả năng dự báo của các Bản sao số (Digital Twin). Tiêu biểu của xu hướng này là NEOM (Ả Rập Xê Út) – thành phố sinh ra để trở thành "Cognitive City"; SINGAPORE; SEOUL (Hàn Quốc) cũng đang nhanh chóng phát triển theo xu hướng này.
Đây chính là thước đo mới về sự thông minh mà các đô thị Việt Nam cần hướng tới để giải quyết các thách thức ngày càng phức tạp của quá trình đô thị hóa.
“Đối với Việt Nam, năm 2025 được xem là thời điểm "bản lề" về mặt thể chế. Những nút thắt lớn làm chậm sự phát triển của đô thị thông minh nhiều năm qua đang dần được tháo gỡ”, ông Khoa nhấn mạnh.
Sự ra đời của Nghị định 269 cùng việc triển khai mô hình "Chính quyền đô thị" đã mở ra hành lang pháp lý thông thoáng cho việc đầu tư, thuê dịch vụ công nghệ thông tin và chia sẻ dữ liệu.
Đặc biệt, việc áp dụng mô hình "Chính quyền 2 cấp" tại các siêu đô thị như Hà Nội và TP.Hồ Chí Minh đang đặt ra một bài toán quản trị đầy thách thức nhưng cũng rất hấp dẫn cho giới công nghệ.
-Hạ Chi
