Để phù hợp với mô hình chính quyền địa phương hai cấp, Luật Thống kê sửa đổi vừa được Quốc hội thông qua đã loại bỏ các quy định về cấp huyện, thay vào đó tập trung nguồn lực và trách nhiệm cho cấp xã và hệ thống cơ sở dữ liệu quốc gia. Những thay đổi này không chỉ giúp bộ máy tinh gọn mà còn giải quyết bài toán vênh số liệu và giảm gánh nặng báo cáo nhờ chuyển đổi số.
Luật Thống kê sửa đổi, bổ sung vừa được Quốc hội thông qua có nhiều điểm mới để phù hợp với bối cảnh mới. Bà có thể nói rõ hơn về các điểm mới này, đặc biệt là để phù hợp với mô hình chính quyền hai cấp?
Luật Thống kê sửa đổi, bổ sung vừa được Quốc hội thông qua có nhiều điểm mới nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển mới của đất nước, đặc biệt là phù hợp với chủ trương sắp xếp tổ chức bộ máy nhà nước, thực hiện mô hình chính quyền địa phương hai cấp.
Luật được xây dựng dựa trên việc rà soát kỹ lưỡng và tập trung sửa đổi, bổ sung 4 nhóm vấn đề chính, bao gồm: (1) Nhóm các quy định liên quan đến sắp xếp tổ chức bộ máy nhà nước và tổ chức thống kê nhà nước, tổ chức chính quyền địa phương hai cấp; (2) Nhóm các quy định liên quan đến thanh tra, kiểm tra chuyên ngành thống kê; (3) Nhóm các quy định liên quan đến chuyên môn, nghiệp vụ thống kê phát sinh trong thực tiễn và (4) Nhóm các quy định liên quan đến ứng dụng phương pháp thống kê, công nghệ thông tin và chuyển đổi số trong hoạt động thống kê nhà nước.
Trong đó, để đảm bảo tính đồng bộ với chủ trương của Đảng và Nhà nước về tinh gọn tổ chức bộ máy, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước, Luật đã thực hiện các sửa đổi quan trọng liên quan đến hệ thống thông tin thống kê và cơ cấu tổ chức thống kê ở địa phương.
Như bà vừa chia sẻ, việc điều chỉnh hệ thống thông tin thống kê và cơ cấu tổ chức tại địa phương được xem là yếu tố then chốt để đồng bộ với mô hình chính quyền mới. Vậy, những sửa đổi này được quy định như thế nào trong Luật, thưa bà?
Luật mới được Quốc hội thông qua đã thay thế hệ thống thông tin thống kê cấp huyện bằng hệ thống thông tin thống kê cấp xã. Điều này nhằm đảm bảo có đầy đủ thông tin thống kê về kinh tế - xã hội phục vụ công tác quản lý điều hành kinh tế - xã hội trên địa bàn cấp xã. Cụ thể, Điều 16 (Hệ thống thông tin thống kê cấp huyện) của Luật Thống kê hiện hành được thay thế bằng “Điều 16. Hệ thống thông tin thống kê cấp xã” để phù hợp với mô hình chính quyền hai cấp.
Các quy định mới cũng giúp hình thành một hệ thống thông tin thống kê nhà nước đầy đủ, thông suốt trên - dưới, ngang - dọc từ Trung ương đến cấp xã, từ bộ, ngành đến Bộ Tài chính và từ sở, ngành đến Thống kê tỉnh, thành phố, phục vụ quản lý, điều hành các cấp. Hệ thống thông tin thống kê nhà nước sau khi sửa đổi bao gồm: Hệ thống thông tin thống kê quốc gia, hệ thống thông tin thống kê bộ, ngành; Hệ thống thông tin thống kê cấp tỉnh và Hệ thống thông tin thống kê cấp xã.
Các cụm từ liên quan đến cấp hành chính đã được điều chỉnh, như bãi bỏ cụm từ “cấp huyện” tại một số điều và thay cụm từ “cấp huyện” thành “cấp xã” hoặc “cấp cơ sở” tại Điều 42.
Luật cũng bổ sung quy định về chế độ báo cáo thống kê cấp xã (Điều 42b) để bảo đảm thu thập thông tin thống kê phục vụ quản lý, điều hành ở cấp xã. Thẩm quyền ban hành chế độ báo cáo thống kê cấp tỉnh, cấp xã được giao cho Bộ trưởng Bộ Tài chính. Việc bổ sung này không làm phát sinh tăng khối lượng công việc của cấp xã do nội dung này sẽ được cơ quan Thống kê cơ sở thực hiện.
Ngoài ra, Luật còn có những điểm mới khác nhằm nâng cao chất lượng hoạt động thống kê.
Cụ thể, về cơ sở dữ liệu thống kê quốc gia: Luật đã bổ sung Điều 51b (Cơ sở dữ liệu thống kê quốc gia). Việc này nhằm thể chế hóa Nghị quyết của Bộ Chính trị và Chính phủ về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Cơ sở dữ liệu này nhằm xây dựng một nền tảng dữ liệu thống kê tập trung, thống nhất, đồng bộ, bảo đảm thông tin chính xác, kịp thời, đồng thời khắc phục tình trạng dữ liệu phân tán, manh mún ở nhiều bộ, ngành, địa phương, tăng cường khả năng kết nối và chia sẻ dữ liệu.
Về hệ thống chỉ tiêu thống kê liên quan đến nhiều ngành, nhiều lĩnh vực, liên kết vùng: Luật bổ sung quy định về hệ thống chỉ tiêu thống kê liên quan đến nhiều ngành, nhiều lĩnh vực, liên kết vùng. Việc này nhằm thể chế hóa thực tiễn hoạt động thống kê (như các bộ chỉ tiêu về phát triển bền vững, kinh tế số) và tạo cơ sở pháp lý rõ ràng, tăng tính thống nhất, đồng bộ và khả năng so sánh thông tin.
Ngoài ra, Luật thay thế cụm từ “Thanh tra chuyên ngành thống kê” bằng “Kiểm tra chuyên ngành thống kê” tại Điều 8 để phù hợp với Kết luận của Bộ Chính trị về việc sắp xếp hệ thống cơ quan thanh tra và Luật Thanh tra năm 2025.
Theo tôi, những sửa đổi trong Luật Thống kê không chỉ nhằm bảo đảm tính thống nhất và chuyên môn cao trong hoạt động thống kê mà còn tập trung vào việc tái cơ cấu hệ thống tổ chức thống kê ở cấp cơ sở (cấp xã), phù hợp với mô hình chính quyền hai cấp, đồng thời tạo hành lang pháp lý vững chắc cho việc ứng dụng công nghệ thông tin và chuyển đổi số trong lĩnh vực thống kê.
Sau khi được Quốc hội thông qua, Cục Thống kê sẽ triển khai những công việc gì tiếp theo để Luật Thống kê nhanh chóng đi vào cuộc sống, thưa bà?
Sau khi Quốc hội thông qua, việc đưa Luật sửa đổi, bổ sung Luật Thống kê nhanh chóng đi vào cuộc sống là nhiệm vụ mang tính chiến lược và đòi hỏi sự vào cuộc đồng bộ của toàn ngành Thống kê. Với vai trò là người đứng đầu Cục Thống kê, tôi xác định đây là nhiệm vụ trọng tâm và chúng tôi sẽ triển khai theo ba nhóm đột phá chính.
Thứ nhất, đột phá về nền tảng pháp lý và hướng dẫn nghiệp vụ.
Trọng tâm của giai đoạn đầu là thể chế hóa kịp thời các quy định mới của Luật thông qua hệ thống văn bản dưới luật. Chúng tôi sẽ khẩn trương xây dựng và trình ban hành các văn bản quy định chi tiết các điều, khoản được sửa đổi, đặc biệt các nội dung liên quan đến thu thập, tích hợp và xử lý thông tin trong điều kiện chuyển đổi số.
Luật sửa đổi xác định rõ vai trò của Cơ quan thống kê cơ sở; vì vậy, Cục Thống kê sẽ hoàn thiện hướng dẫn về vị trí, chức năng, nhiệm vụ và cơ chế phối hợp kỹ thuật giữa cấp xã và cấp tỉnh nhằm bảo đảm thông tin được chuẩn hóa, liên thông.
Mặc dù Danh mục chỉ tiêu thống kê quốc gia chưa sửa đổi, nhưng chúng tôi sẽ triển khai các giải pháp nghiệp vụ nhằm thống nhất cách hiểu, phương pháp tính và nguồn dữ liệu để tránh khác biệt số liệu giữa các ngành và địa phương.
Thứ hai, đột phá về công nghệ, dữ liệu và giảm gánh nặng báo cáo.
Đây là trụ cột quan trọng nhất để hiện đại hóa hoạt động thống kê theo tinh thần của Luật sửa đổi.
Theo đó, xây dựng cơ sở dữ liệu thống kê quốc gia thống nhất do cơ quan thống kê trung ương chủ trì, bảo đảm kết nối - tích hợp - chuẩn hóa dữ liệu trên phạm vi toàn quốc, phục vụ quản lý nhà nước và nhu cầu của xã hội.
Tăng cường khai thác dữ liệu hành chính từ các bộ, ngành và địa phương. Việc sử dụng tối đa nguồn dữ liệu hành chính không chỉ nâng cao chất lượng thông tin mà còn góp phần giảm gánh nặng báo cáo cho doanh nghiệp và người dân.
Chúng tôi sẽ ưu tiên đầu tư hạ tầng công nghệ, nền tảng lưu trữ và xử lý dữ liệu lớn, đồng thời triển khai các quy định mới về báo cáo thống kê điện tử, hướng tới tự động hóa và nâng cao tính kịp thời của dữ liệu.
Thứ ba, đột phá về tổ chức, đào tạo và triển khai thống kê cấp xã.
Luật sửa đổi lần này xác định rõ hơn vai trò của cấp xã, do đó việc triển khai tại cơ sở là điểm then chốt. Trong đó, phân định rõ vai trò giữa Cơ quan thống kê cơ sở (quản lý, vận hành hệ thống thông tin thống kê cấp xã) và UBND cấp xã (thực hiện công tác thống kê và cung cấp dữ liệu hành chính).
Đào tạo, tập huấn kịp thời và liên tục cho đội ngũ công chức kiêm nhiệm làm thống kê cấp xã, tập trung vào kỹ năng thu thập - tổng hợp dữ liệu và sử dụng hệ thống thông tin thống kê theo hướng số hóa, phù hợp với bối cảnh cấp xã không phát sinh biên chế chuyên trách.
Tăng cường giám sát chất lượng dữ liệu, bảo đảm tuân thủ phương pháp luận thống kê, đồng thời tuân thủ chặt chẽ quy định về bảo mật thông tin cá nhân và bảo vệ dữ liệu theo pháp luật.
Cục Thống kê sẽ tập trung nguồn lực vào việc hoàn thiện khung pháp lý, hiện đại hóa hạ tầng dữ liệu và công nghệ, đồng thời tăng cường năng lực thống kê ở cấp cơ sở. Mục tiêu là đưa các nội dung cải cách của Luật sửa đổi đi vào cuộc sống một cách đồng bộ, hiệu quả và hiện đại, góp phần nâng cao chất lượng thông tin thống kê phục vụ công tác quản lý, điều hành và phát triển kinh tế – xã hội của địa phương và cả nước.
Nội dung đầy đủ của bài viết được đăng tải trên Tạp chí Kinh tế Việt Nam số 50-2025 phát hành ngày 13/12/2025. Kính mời Quý độc giả tìm đọc tại đây:
Link: https://premium.vneconomy.vn/dat-mua/an-pham/tap-chi-kinh-te-viet-nam-so-50-2025.html
-
