Quá trình đô thị hoá và chuyển đổi số tại Việt Nam đang diễn ra mạnh mẽ, đưa đô thị trở thành động lực quan trọng trong phát triển kinh tế, xã hội. Tuy nhiên, tốc độ đô thị hoá nhanh cũng kéo theo nhiều thách thức: hạ tầng quá tải, môi trường ô nhiễm, giá tăng rủi ro thiên tai, biến đổi khí hậu... Những vấn đề này đòi hỏi một tư duy mới, đổi mới phương thức quy hoạch, xây dựng, quản trị, cũng như mô hình phát triển đô thị.
Ngày 05/11, Bộ Xây dựng đã tổ chức diễn đàn Phát triển bền vững đô thị Việt Nam 2025. Tại đây, các chuyên gia đã cùng nhau thảo luận về: giải pháp nâng cao hiệu quả quy hoạch, quản lý và vận hành đô thị; huy động và phân bổ nguồn lực cho phát triển đô thị xanh và thông minh; cơ chế chính sách cho chuyển đổi số đô thị; mô hình quản lý phát triển đô thị hiện đại; giải pháp thích ứng với biến đổi khí hậu, phòng chống thiên tai và giảm phát thải; gắn kết phát triển đô thị với tiến trình xây dựng nông thôn...
QUÁ TRÌNH ĐÔ THỊ HÓA CÒN NHIỀU THÁCH THỨC
Trong những năm qua, khu vực đô thị ngày càng thể hiện vai trò động lực, đầu tàu phát triển kinh tế - xã hội của các vùng và cả nước, đóng góp khoảng 70% GDP cả nước.
Nói về các kết quả đã đạt được, phát biểu tại diễn đàn, Thứ trưởng Bộ Xây dựng Nguyễn Tường Văn đánh giá: hệ thống đô thị Việt Nam đã và đang phát huy vai trò động lực phát triển trong quá trình xây dựng và phát triển của đất nước, không chỉ dừng lại với những đóng góp lớn về phát triển kinh tế mà còn có vai trò, vị trí quan trọng về chính trị, văn hóa, xã hội và môi trường. Song, bên cạnh những thành tựu phát triển rất quan trọng đã đạt được, hệ thống đô thị Việt Nam cũng đang phải giải quyết các thách thức lớn đặt ra như: tốc độ đô thị hóa nhanh nhưng chưa đồng đều; áp lực về hạ tầng kỹ thuật – xã hội, môi trường và nhà ở; ảnh hưởng ngày càng rõ rệt của biến đổi khí hậu, thiên tai, dịch bệnh; yêu cầu chuyển đổi mô hình phát triển dựa trên đổi mới sáng tạo và dữ liệu số…
Phân tích thêm về thực trạng này, ông Trần Văn Giải Phóng, Cán bộ chương trình cấp cao, Đại sứ quán Thụy Sỹ tại Việt Nam, cho biết: “Các đô thị từ Bắc vào Nam liên tục phải đối mặt với ngập úng nghiêm trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống người dân và hạ tầng thiết yếu. Điều này cho thấy khả năng chống chịu đô thị không chỉ là vấn đề kỹ thuật mà liên quan đến an toàn cộng đồng và tính bền vững kinh tế - xã hội”. Ông nhấn mạnh 5 ưu tiên gồm: tăng cường quản lý điều phối; lấy người dân làm trung tâm; đảm bảo tài chính bền vững; phát triển nguồn nhân lực và chuyển hóa kiến thức thành năng lực hệ thống.
Cũng nói về vấn đề ngập lụt đô thị, ông Phạm Doãn Khánh, Phó Trưởng phòng Hợp tác quốc tế, Cục Quản lý đê điều và Phòng chống thiên tai (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn), nhìn nhận thực trạng ngập lụt đô thị tại các tỉnh ven biển miền Trung do địa hình thấp, mưa lớn bất thường và quản lý phát triển đô thị chưa hiệu quả. Các trận lũ lịch sử như năm 1999, 2020 và mới đây đã gây thiệt hại nặng nề về người và tài sản. Ông đề xuất nhóm giải pháp như: nâng cấp hệ thống thoát nước, tăng diện tích bề mặt thấm nước, quản lý chặt chẽ sử dụng đất, phát triển không gian xanh, tăng cường cảnh báo sớm và giáo dục cộng đồng để nâng cao năng lực ứng phó.
Trong khi đó, bà Sabina Stein, Trưởng ban Quản trị và Tham gia, Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP), đánh giá các đô thị như Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh, Đà Nẵng đang phải đối diện với nắng nóng cực đoan, ô nhiễm không khí và ngập lụt gia tăng. Những nhóm dân cư dễ tổn thương gồm lao động ngoài trời, người già, người có bệnh nền và người khuyết tật. Theo khảo sát Chỉ số hiệu quả quản trị và hành chính công cấp tỉnh do UNDP triển khai, niềm tin của người dân đối với hiệu quả quản trị môi trường có xu hướng giảm.
LẤY CON NGƯỜI LÀM TRUNG TÂM CỦA PHÁT TRIỂN
Trên cơ sở đó, bà Sabina Stein khuyến nghị đô thị cần lồng ghép tiếng nói cộng đồng vào hoạch định chính sách và ưu tiên các giải pháp bảo đảm công bằng trong thích ứng khí hậu.
Ở góc độ chuyên gia quy hoạch và thể chế, ông Antonie Mougenot, Cơ quan Phát triển Pháp (AFD), cho rằng nhiều đô thị hiện được phát triển dựa trên dữ liệu khí hậu cũ, không còn phù hợp với mưa cực đoan và nước biển dâng. AFD đề xuất bắt buộc mô phỏng thủy văn - thủy lực trong quy hoạch, cập nhật tiêu chuẩn xây dựng theo kịch bản khí hậu mới, lồng ghép quản lý đất - nước - hạ tầng và thiết lập nền tảng dữ liệu thống nhất giữa các bộ ngành. “Khả năng chống chịu bắt đầu từ quy hoạch, và quy hoạch phải bắt đầu từ nhận diện rủi ro”, ông Antonie Mougenot nói.
Tập trung vào tài chính khí hậu, ông Steven Louis Rubinyi, Chuyên gia cao cấp về Quản lý rủi ro thiên tai, Ngân hàng Thế giới, cho biết đô thị đóng góp hơn 70% GDP và 90% việc làm phi nông nghiệp mới của Việt Nam, nhưng phần lớn nằm ở vùng dễ tổn thương bởi thiên tai. Thiệt hại trung bình hằng năm lên tới 3,75 tỷ USD. Kinh nghiệm từ dự án phát triển đô thị chống chịu khí hậu tại Cần Thơ cho thấy thời gian ngập đã giảm 60% nhờ đầu tư hạ tầng thông minh khí hậu.
Ông Steven Louis Rubinyi đề xuất mở rộng nguồn vốn ưu đãi, gắn nhãn ngân sách khí hậu và tích hợp đánh giá rủi ro thiên tai vào mọi quyết định đầu tư công.
Tại diễn đàn, các chuyên gia đều thống nhất rằng phát triển đô thị chống chịu khí hậu là nhiệm vụ lâu dài và cấp bách. Việt Nam cần hoàn thiện thể chế, đảm bảo tài chính bền vững, nâng cao năng lực nhân lực và đẩy mạnh ứng dụng khoa học - công nghệ, đặc biệt, cần sự đổi mới về tư duy, đổi mới phương thức quy hoạch, quản trị, cũng như mô hình phát triển đô thị… nhằm xây dựng hệ thống đô thị Việt Nam an toàn hơn, xanh hơn và bền vững hơn trong tương lai.
“Chất lượng sống đô thị không chỉ được đo bằng thu nhập hay tiện ích vật chất, mà còn thể hiện ở môi trường sống an toàn, trong lành, văn minh, nhân văn và sáng tạo. Muốn đạt được điều đó, chúng ta phải chuyển từ “quản lý phát triển” sang “quản trị phát triển”; từ “quy hoạch theo cung ứng” sang “quy hoạch theo nhu cầu và giá trị sống. Quy hoạch là “ngôn ngữ của tương lai”, còn quản trị là “phương thức để biến quy hoạch thành hiện thực”. Nếu không có tầm nhìn quy hoạch tốt và cơ chế quản trị hiệu quả, quá trình đô thị hóa có thể dẫn đến phân mảnh, mất bản sắc, thiếu bền vững – điều mà nhiều quốc gia đang phải trả giá”, bà Trần Thu Hằng, Vụ trưởng Vụ Quy hoạch – Kiến trúc, Bộ Xây dựng, nhấn mạnh.
-Phan Dương
