Trong bối cảnh xung đột Nga - Ukraine đã bước sang mùa đông thứ tư, người dân Nga ngày càng cảm nhận rõ tác động của chiến sự lên hầu như mọi mặt đời sống thường ngày...
Ở khắp các tỉnh thành của Nga, bao gồm cả thủ đô Moscow, người dân đã bắt đầu cảm nhận tác động kinh tế của cuộc chiến.
Từ các hộ gia đình buộc phải thắt chặt chi tiêu cho lương thực đến những doanh nghiệp thép, khai khoáng và năng lượng chật vật duy trì hoạt động, cỗ máy kinh tế Nga đang bộc lộ nhiều vết nứt. Sức chống chịu từng được nâng đỡ bởi các gói kích thích tài khóa lớn và nguồn thu năng lượng kỷ lục giờ đây đang bị thử thách.
SỨC ÉP KINH TẾ RÕ RỆT
Những hệ lụy này xuất hiện giữa lúc Mỹ gia tăng sức ép nhằm thu hẹp nguồn thu từ dầu khí của Moscow, nằm trong nỗ lực gần đây của chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump hướng tới một thỏa thuận ngừng bắn ở Ukraine.
“Nhìn vào bức tranh tổng thể các chỉ báo kinh tế, có thể thấy lựa chọn có lợi nhất cho Nga lúc này là chấm dứt chiến tranh. Tuy nhiên, để thực sự muốn kết thúc chiến sự, người ta phải nhìn thấy mép vực ngay trước mắt. Nga hiện vẫn chưa ở điểm đó”, ông Alexander Gabuev, giám đốc Trung tâm Nga - Á - Âu Carnegie (CREC) có trụ sở tại Berlin, nhận định.
Sức ép kinh tế đang được cảm nhận rõ trong mọi mặt đời sống của người dân Nga.
“Giá cả hiện đang tăng nhanh hơn tiền lương”, Elena, 27 tuổi, quản lý tại một công ty tổ chức sự kiện ở Moscow, chia sẻ với hãng tin Bloomberg.
Elena cho biết cô đã phải thay đổi thói quen mua sắm, mua ít quần áo hơn và chuyển sang dùng nhiều thương hiệu nội địa hơn, trong khi hàng nhập khẩu trở nên quá đắt đỏ.
Điều này tương phản với giai đoạn đầu chiến sự, khi GDP của Nga vẫn tăng nhờ các khoản đầu tư gắn với quân sự, đưa tiền lương tăng gần 20% trong năm 2024. Thu nhập cải thiện đã thúc đẩy nhu cầu tiêu dùng, nhưng đồng thời cũng góp phần đẩy lạm phát lên cao.
Tháng 10 năm ngoái, Ngân hàng Trung ương Nga (CBR) nâng lãi suất lên mức kỷ lục 21% vào để hạ nhiệt lạm phát và ghìm bớt tăng trưởng quá nóng của nền kinh tế. Nhưng dù sau đó chi phí đi vay đã giảm bớt, hệ quả muộn của giai đoạn thắt chặt tiền tệ trước đó vẫn đang dần bộc lộ. Diễn biến này cho thấy sự mất cân đối sâu sắc trong một nền kinh tế vừa phải tái cơ cấu để phục vụ chiến tranh, vừa phải duy trì khu vực dân sự.
Theo báo cáo mới nhất của Trung tâm Phân tích Kinh tế Vĩ mô và Dự báo Ngắn hạn, lạm phát tại Nga vào đầu tháng 11 đã giảm xuống khoảng 6,8%, nhưng chủ yếu do nhu cầu tiêu dùng suy yếu. Dữ liệu từ nền tảng SberIndex - chuyên theo dõi thu nhập, chi tiêu và hoạt động kinh doanh theo thời gian thực - cho thấy một chỉ báo đáng chú ý là người dân Nga đang cắt giảm chi tiêu cho thực phẩm.
“Hóa đơn mua thực phẩm trung bình hàng tuần của gia đình tôi đã tăng gấp hơn hai lần trong vài năm gần đây. Chúng tôi buộc phải thắt chặt chi tiêu, mua ít rau quả hơn trước”, ông Denis, 40 tuổi, quản lý tại một công ty ở Tambov, miền Trung Nga, cho biết.
Theo phân tích của tờ báo Kommersant, doanh số một số mặt hàng như sữa, thịt lợn, kiều mạch và gạo của các nhà bán lẻ Nga trong tháng 9 và 10 đã giảm 8-10%. Tập đoàn bán lẻ X5 Group - đơn vị sở hữu chuỗi cửa hàng tạp hóa lớn nhất Nga - ghi nhận doanh thu quý 3 tăng chủ yếu do lạm phát, nhưng lợi nhuận ròng lại giảm gần 20%, phản ánh nhu cầu suy yếu và chi phí đầu vào tăng cao.
Ngành bán lẻ Nga đang trải qua một đợt xáo trộn mạnh. Theo truyền thông địa phương, các công ty bán lẻ thời trang chiếm khoảng 45% tổng số cửa hàng đóng cửa trong quý 3, với gần một nửa số điểm bán trong phân khúc này đã ngừng hoạt động.
Theo tờ báo chính phủ Rossiyskaya Gazeta, thị trường hàng điện tử nước này ghi nhận mức sụt giảm nhu cầu mạnh nhất trong 30 năm, khi người tiêu dùng trì hoãn các khoản mua sắm lớn.
Doanh số bán ô tô trong 9 tháng đầu năm cũng giảm gần 25%, do chi phí vay mua xe tăng cao và thuế tái chế được điều chỉnh tăng. Diễn biến này đẩy giá xe lên, đặc biệt đối với xe nhập khẩu và xe điện.
Bên cạnh đó, các hoạt động quân sự của Ukraine cũng gây tác động trực tiếp với các đợt tấn công bằng máy bay không người lái nhắm vào các nhà máy lọc dầu và cảng biển của Nga từ khu vực Biển Đen tới bờ biển Baltic.
Các cuộc tấn công này làm trầm trọng thêm cuộc khủng hoảng trên thị trường nhiên liệu Nga, khiến giá tăng mạnh từ cuối tháng 8. Giá xăng dù đã giảm nhẹ trong tháng 11 nhưng mặt bằng giá vẫn cao và tình trạng khan hiếm vẫn diễn ra ở một số khu vực.
KHÓ TRÁNH SUY THOÁI
Nhiều nhà phân tích vẫn dự báo kinh tế Nga sẽ tăng trưởng trong năm nay và năm tới nhưng chỉ ở mức khiêm tốn. Trong khi đó, Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược (CSR) có trụ sở tại Moscow ngày 18/11 nhận định kinh tế Nga “gần như không còn khả năng tránh suy thoái”, do hơn một nửa số ngành công nghiệp của nước này đã suy giảm sản lượng.
Ngành thép Nga hiện rơi vào khủng hoảng, khi tổng mức tiêu thụ trong năm nay đã giảm 14%, theo số liệu từ hãng thép hàng đầu Severstal PJSC. Nhu cầu thép cho xây dựng giảm 10%, còn trong chế tạo sản xuất giảm tới 32%. Ngành khai thác than cũng đang trải qua giai đoạn khó khăn nhất trong vòng 10 năm, khi các doanh nghiệp lớn buộc phải cắt giảm sản lượng.
Ngành ngân hàng Nga cũng không khá hơn. Theo báo cáo công bố tháng 9 của CBR, tỷ lệ nợ xấu ở mảng doanh nghiệp trong hệ thống ngân hàng nước này đã tăng lên 10,4% trong quý 2, tương đương 9,1 nghìn tỷ rúp (khoảng 112 tỷ USD). Ở mảng khách hàng cá nhân, tỷ lệ này lên tới 12%.
Trong quý 3, tăng trưởng kinh tế của Nga suy giảm còn 0,6%, thấp hơn dự báo. Thâm hụt ngân sách tăng lên 1,9% GDP trong tháng 10. Bộ Tài chính Nga dự báo tỷ lệ này có thể tăng lên 2,6% GDP vào cuối năm nay.
Theo tính toán của hãng tin Bloomberg dựa trên dữ liệu từ Bộ Tài chính Nga, nguồn thu từ dầu khí - trụ cột của ngân sách nước này - trong 10 tháng đầu năm giảm hơn 20% so với cùng kỳ năm ngoái, xuống còn 7,5 nghìn tỷ ruble.
Giá dầu thô giảm, các biện pháp trừng phạt của phương Tây và đồng rúp mạnh lên khiến các nhà sản xuất Nga thu về ít hơn từ mỗi thùng dầu xuất khẩu. Điều này diễn ra trước khi Mỹ bất ngờ áp trừng phạt lên hai nhà sản xuất dầu hàng đầu của Nga là Rosneft và Lukoil hồi tháng 10.
“Sức chống chịu của nền kinh tế Nga đã suy yếu nghiêm trọng. Năm 2026 có thể chưa xảy ra khủng hoảng mang tính hệ thống nhưng các điều kiện kinh tế nhiều khả năng sẽ tiếp tục xu hướng đi xuống”, ông Oleg Buklemishev, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Chính sách Kinh tế thuộc Đại học Tổng hợp Quốc gia Lomonosov Moscow, nhận định.
-Hoài Thu
