Trong bối cảnh hội nhập sâu rộng, thị trường sản phẩm làng nghề và OCOP đang đứng trước những yêu cầu khắt khe về chất lượng và mẫu mã. Để không bị tụt lại phía sau, thiết kế sáng tạo được xem là yếu tố then chốt giúp sản phẩm truyền thống thích ứng với thị trường hiện đại, mở rộng không gian phát triển và từng bước tiếp cận thế giới...
Theo báo cáo của Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội, đến nay, thành phố Hà Nội đang là địa phương dẫn đầu cả nước trong phát triển sản phẩm OCOP, với 3.463 sản phẩm được chứng nhận OCOP từ 3 sao trở lên (chiếm khoảng 20% tổng số sản phẩm OCOP của cả nước). Trong đó có 9 sản phẩm 5 sao và 19 sản phẩm tiềm năng 5 sao, 1.576 sản phẩm 4 sao và 1.859 sản phẩm 3 sao.
XOAY TƯ DUY TỪ “SẢN XUẤT CÁI MÌNH CÓ” SANG “BÁN CÁI THỊ TRƯỜNG CẦN”
Sự phát triển mạnh mẽ của thương mại toàn cầu và các kênh phân phối hiện đại đã khiến thị trường hàng hóa ngày càng cạnh tranh gay gắt. Theo Sở Công Thương Hà Nội, các sản phẩm làng nghề và OCOP hiện nay không chỉ cạnh tranh lẫn nhau mà còn phải đối mặt trực diện với hàng công nghiệp sản xuất hàng loạt, có giá thành thấp và mẫu mã cực kỳ đa dạng. Trong bối cảnh đó, nếu chỉ thuần túy dựa vào yếu tố truyền thống mà thiếu đi sự đổi mới, sản phẩm làng nghề sẽ rất khó để duy trì lợi thế cạnh tranh lâu dài.
Thực tế thị trường năm 2025 cho thấy, người tiêu dùng hiện đại không chỉ tìm kiếm một sản phẩm để sử dụng đơn thuần, mà còn quan tâm sâu sắc đến trải nghiệm, câu chuyện thương hiệu và những giá trị tinh thần mà sản phẩm mang lại. Điều này đặt ra một yêu cầu cấp bách: các cơ sở sản xuất phải thay đổi tư duy phát triển, chuyển dịch mạnh mẽ từ việc “sản xuất những gì mình có” sang “sản xuất những gì thị trường cần”.
Thiết kế sáng tạo chính là công cụ then chốt để tạo ra sự khác biệt, giúp các sản phẩm truyền thống trở nên gần gũi hơn với đời sống đương đại, mở rộng công năng sử dụng nhưng vẫn giữ trọn vẹn giá trị thẩm mỹ.
Thông qua cải tiến mẫu mã, bao bì và nhận diện thương hiệu, sản phẩm làng nghề có thể tiếp cận nhiều phân khúc thị trường hơn, từ quà tặng du lịch đến tiêu dùng trung và cao cấp. Đặc biệt, thiết kế bài bản giúp sản phẩm thích ứng tốt hơn với các kênh phân phối hiện đại như thương mại điện tử và hệ thống bán lẻ quốc tế.
Trên bình diện quốc tế, thiết kế sáng tạo không chỉ là yếu tố thẩm mỹ mà còn là tiêu chí đánh giá trách nhiệm xã hội và môi trường của sản phẩm. Những sản phẩm có thiết kế tinh tế, tối giản, kết hợp hài hòa giữa truyền thống và hiện đại thường có khả năng tiếp cận tốt hơn các phân khúc khách hàng cao cấp tại châu Âu hay Bắc Mỹ. Đây chính là cơ hội để sản phẩm OCOP Việt Nam khẳng định vị thế nếu được đầu tư đúng hướng về thiết kế.
HÌNH THÀNH HỆ SINH THÁI SÁNG TẠO TẠI LÀNG NGHỀ
Để hiện thực hóa những ý tưởng sáng tạo vào thực tiễn, mô hình Trung tâm thiết kế, sáng tạo, giới thiệu, quảng bá và bán sản phẩm OCOP gắn với du lịch đã ra đời. Đây được xem là mô hình phù hợp để định hình thị trường theo hướng hiện đại, nơi tích hợp các hoạt động thiết kế, trưng bày, trải nghiệm và tiêu thụ sản phẩm, giúp rút ngắn khoảng cách giữa sản xuất và thị trường.
Theo Sở Công Thương Hà Nội, trong cấu trúc của các tour du lịch hiện đại, Trung tâm này đóng vai trò là một điểm dừng chân lý tưởng. Thay vì việc tham quan làng nghề một cách rời rạc, du khách có thể bắt đầu hành trình tại Trung tâm để có cái nhìn tổng quan về lịch sử, quy trình sản xuất và những giá trị văn hóa đặc trưng. Không gian trưng bày được thiết kế theo hướng trải nghiệm giúp du khách dễ dàng hiểu được câu chuyện phía sau mỗi sản phẩm.
Mối liên kết giữa Trung tâm và cộng đồng địa phương tạo ra một hành trình du lịch liền mạch và giàu cảm xúc. Du khách từ Trung tâm tiếp tục đi sâu vào làng nghề để quan sát nghệ nhân làm việc, sau đó quay trở lại Trung tâm để tổng hợp trải nghiệm và mua sắm.
"Việc kết hợp trải nghiệm trực tiếp giúp sản phẩm OCOP trở thành một “ký ức du lịch” thay vì chỉ là món hàng lưu niệm thông thường. Khi mang sản phẩm về, du khách mang theo cả những kỷ niệm và cảm xúc gắn với chuyến đi, từ đó gia tăng giá trị sử dụng và giá trị tinh thần của sản phẩm”, Sở Công Thương Hà Nội nhấn mạnh.
Mô hình này không chỉ giải quyết bài toán tiêu thụ trước mắt mà còn góp phần hình thành hệ sinh thái sáng tạo tại làng nghề, tạo động lực đổi mới từ bên trong và hướng tới phát triển bền vững. Qua các hoạt động tại Trung tâm, nghệ nhân và các cơ sở sản xuất có cơ hội tiếp cận trực tiếp với phản hồi của người tiêu dùng để điều chỉnh thiết kế cho phù hợp với nhu cầu thực tế.
Nhìn rộng hơn, việc phát triển các Trung tâm sáng tạo OCOP gắn với du lịch là một bước đi chiến lược trong việc phát triển kinh tế nông thôn bền vững. Đối với cộng đồng địa phương, mô hình này không chỉ mở rộng kênh tiêu thụ mà còn tạo thêm sinh kế cho nghệ nhân, giảm sự phụ thuộc vào các kênh bán lẻ truyền thống. Đồng thời, nó tạo động lực để người dân chủ động cải tiến mẫu mã, nâng cao chất lượng và tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị du lịch.
Khi sản phẩm OCOP được đặt đúng vị trí trong hành trình du lịch và được đầu tư bài bản về thiết kế, giá trị văn hóa sẽ được lan tỏa mạnh mẽ. Đây chính là nền tảng quan trọng để sản phẩm làng nghề Việt Nam không chỉ đứng vững ở thị trường trong nước mà còn tự tin đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe của thị trường quốc tế, góp phần đưa thương hiệu Việt vươn xa trong kỷ nguyên tiêu dùng bền vững.
Sở Công Thương Hà Nội-Song Hà
