TP.Hồ Chí Minh đang bước vào giai đoạn mới trong chiến lược phát triển xanh, khi ô nhiễm không khí và phát thải giao thông đã trở thành thách thức trực tiếp đối với sức khỏe cộng đồng...
Theo nhiều số liệu thống kê, hoạt động giao thông tại thành phố phát thải hơn 13 triệu tấn CO₂ mỗi năm, chiếm gần 1/5 tổng lượng phát thải khí nhà kính của toàn đô thị. Cùng với đó, thành phố hiện có hơn 1,4 triệu ô tô và gần 8 triệu xe máy đang lưu hành, tăng bình quân 5 - 7% mỗi năm.
KIỂM SOÁT KHÍ THẢI, YÊU CẦU CẤP BÁCH CỦA ĐÔ THỊ ĐẶC BIỆT
Nguồn phát thải từ giao thông đường bộ được xác định chiếm 88% tổng lượng bụi, trong đó bụi mịn PM2.5 là tác nhân gây ô nhiễm nghiêm trọng nhất. Theo kết quả đo của Trung tâm Quan trắc môi trường, nồng độ PM2.5 trung bình năm ở TP.Hồ Chí Minh cao gấp 5 - 6 lần ngưỡng khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO). Những dữ liệu này cho thấy yêu cầu kiểm soát khí thải không còn là định hướng mà đã trở thành nhu cầu cấp bách.
Đề án kiểm soát khí thải phương tiện giao thông được triển khai song song với chương trình tăng trưởng xanh của Thành phố, trong đó nhiệm vụ trọng tâm là đo kiểm, chứng nhận và loại bỏ dần phương tiện cũ nát.
Các quy định mới của Bộ Xây dựng yêu cầu siết chặt quy trình thử nghiệm khí thải, tiêu thụ năng lượng và an toàn kỹ thuật. Để thực hiện các quy định này, thành phố đã giao Sở Xây dựng phối hợp với các đơn vị đăng kiểm xây dựng danh mục phương tiện đạt chuẩn khí thải; đồng thời thiết lập hệ thống giám sát khí thải trực tuyến tại các tuyến đường trọng điểm.
Trung tâm Quản lý Giao thông công cộng TP.Hồ Chí Minh, cho biết dữ liệu thu thập từ cảm biến và camera cho phép xác định chính xác “điểm nóng” ô nhiễm, hỗ trợ điều tiết giao thông và khoanh vùng phương tiện có phát thải cao. Thành phố đang chuyển dần từ mô hình quản lý thụ động sang chủ động, vừa giám sát vừa xử lý dựa trên dữ liệu thực tế.
Chuyển đổi xanh được coi là nền tảng cho hạ tầng giao thông phát thải thấp. Các chuyên gia ví von rằng nếu kiểm soát khí thải là “lá chắn”, thì chuyển đổi xanh chính là “động cơ” để TP.Hồ Chí Minh tiến tới giao thông phát thải thấp. Theo đề án, thành phố đặt mục tiêu đến năm 2030 giảm ít nhất 10% tổng phát thải khí nhà kính trong lĩnh vực giao thông; đồng thời đưa tỷ lệ phương tiện sử dụng năng lượng sạch đạt trên 50%.
Một trong những bước đi then chốt là thiết lập vùng phát thải thấp (Low emission zone - Lez). Giai đoạn thí điểm sẽ thực hiện trên tuyến đường Rừng Sác (huyện Cần Giờ cũ) là nơi có mật độ xe tải và xe container cao. Trong vùng này, chỉ phương tiện đạt tiêu chuẩn khí thải mức 5 hoặc sử dụng năng lượng sạch được phép lưu thông.
Sở Xây dựng cũng cho biết thêm từ năm 2026, thành phố sẽ bắt đầu hạn chế xe xăng, dầu không đạt chuẩn khí thải tại khu vực trung tâm và xã Cần Giờ, đồng thời xây dựng cơ chế thu phí khí thải đối với xe cũ.
Giai đoạn 2027 - 2030, thành phố dự kiến mở rộng vùng Lez ra khu vực trung tâm, tiến hành kiểm định khí thải toàn bộ xe máy và hạn chế ô tô dưới tiêu chuẩn khí thải mức 4 lưu thông trong nội đô. Hệ thống 200 camera nhận dạng biển số và đo khí thải (ANPR) sẽ được lắp đặt tại gần 70 vị trí trọng điểm để giám sát tự động.
Song song với đó, Thành phố tăng tốc chuyển đổi hạ tầng. Đến nay, 45% xe buýt đã sử dụng điện hoặc khí CNG, 71% taxi vận hành bằng điện, và gần 30% xe máy công nghệ đã chuyển sang điện. Hạ tầng sạc đang được mở rộng nhanh, với hơn 9.000 trụ sạc và gần 15.000 cổng sạc đã đi vào hoạt động. Đây là những tín hiệu rõ rệt cho thấy thành phố đã vượt qua giai đoạn “thử nghiệm” để bước sang “thực thi”.
HƯỚNG ĐI MỚI: TỪ KIỂM SOÁT SANG PHÁT TRIỂN CHỦ ĐỘNG
Cùng với phương tiện, hệ thống metro số 1, BRT, xe đạp công cộng và làn ưu tiên cho xe điện cũng đang được lồng ghép trong quy hoạch. Báo cáo của Sở Xây dựng khẳng định, mỗi tuyến metro vận hành ổn định có thể giúp giảm 170 tấn CO₂ mỗi ngày, tương đương hàng nghìn xe cá nhân dừng hoạt động.
Để đề án kiểm soát khí thải và chuyển đổi xanh được thực hiện đồng thời nghiêm túc và bài bản, cần tuân thủ chặt chẽ các quy định mới về kiểm định, chứng nhận an toàn kỹ thuật và bảo vệ môi trường nhằm mang lại hiệu quả thực chất. Thành phố đang triển khai ba hướng ưu tiên để thúc đẩy quá trình này.
Thứ nhất, công khai lộ trình chuyển đổi phương tiện giao thông xanh. UBND TP.Hồ Chí Minh đã yêu cầu Sở Xây dựng sớm công bố lộ trình chi tiết, tiêu chuẩn áp dụng và danh mục phương tiện được phép lưu hành, giúp người dân và doanh nghiệp chủ động đổi xe, tránh bị động về chi phí.
Cụ thể, các sở ngành, đơn vị có trách nhiệm phối hợp, tham mưu UBND Thành phố tổ chức triển khai nhiệm vụ phát triển hạ tầng phục vụ giao thông sử dụng năng lượng sạch, chuyển đổi mạnh phương tiện giao thông công cộng sang sử dụng phương tiện năng lượng sạch, thân thiện với môi trường...
Thứ hai, huy động nguồn lực xã hội hóa cho hạ tầng xanh. Nhiều doanh nghiệp năng lượng, vận tải, logistics đã đăng ký đầu tư hệ thống trạm sạc, trạm bảo dưỡng và phương tiện điện. Thành phố đang xem xét chính sách ưu đãi thuế, tín dụng xanh và quỹ carbon, qua đó khuyến khích doanh nghiệp chuyển đổi phương tiện, đồng thời tạo chuỗi cung ứng năng lượng sạch ổn định.
Thứ ba, tích hợp quy hoạch giao thông với phát triển đô thị xanh. Sau khi mở rộng địa giới, TP.Hồ Chí Minh có điều kiện tái cấu trúc không gian đô thị, bố trí các hành lang giao thông sạch, khu vực đỗ xe điện và vùng ưu tiên cho vận tải công cộng.
Theo đề xuất quy hoạch của Sở Xây dựng, vùng phát thải thấp sẽ bao gồm “15 cây cầu và gần 20 tuyến đường chính” ở trung tâm, kết nối với tuyến Rừng Sác và các cửa ngõ ra vào thành phố.
Với những hành động vào cuộc mạnh mẽ, TP.Hồ Chí Minh đang chuyển từ cách tiếp cận “giảm thiểu thiệt hại” sang “tạo giá trị xanh”, từng bước xây dựng nền giao thông đô thị thông minh, sạch và bền vững.
-Anh Khuê
