Chiến lược kinh tế của Trung Quốc tại châu Phi đang có sự thay đổi mạnh mẽ, với xuất khẩu hàng hóa sang thị trường này tăng mạnh nhưng đầu tư giảm nhanh...
Theo một báo cáo của công ty nghiên cứu Rhodium Group, đầu tư của Trung Quốc vào lĩnh vực tài nguyên tại châu Phi đã giảm khoảng 40% kể từ đỉnh cao thiết lập vào năm 2015. Nguyên nhân chính dẫn tới sự suy giảm là do lợi nhuận yếu hơn và doanh thu từ hoạt động xây dựng sụt giảm trong lĩnh vực hàng hóa cơ bản truyền thống.
ĐẦU TƯ GIẢM, XUẤT KHẨU TĂNG
Trái lại, kim ngạch xuất khẩu của Trung Quốc sang châu Phi đã tăng 28% so với cùng kỳ năm trước trong 3 quý đầu năm 2025, sau khi đã tăng 57% trong thời gian từ năm 2020 đến 2024. Phần lớn các sản phẩm xuất khẩu của Trung Quốc sang “lục địa đen” là hàng hóa thành phẩm có giá trị gia tăng cao như điện tử, nhựa và dệt may.
Sự thay đổi này phản ánh một xu hướng mới trong quan hệ kinh tế giữa Trung Quốc và châu Phi, khi các doanh nghiệp tư nhân Trung Quốc ngày càng tập trung vào thị trường tiêu dùng và giảm bớt mối quan tâm tới các dự án đầu tư hạ tầng và khai khoáng tại khu vực này.
Ông Joe Ngai, Chủ tịch của McKinsey Trung Quốc, cho biết: "Trong những năm đầu, các công ty Trung Quốc chủ yếu tham gia vào xây dựng cơ sở hạ tầng và khai thác khoáng sản tự nhiên. Nhưng trong vài năm gần đây, mọi người đang cố gắng nghĩ đến thị trường tiêu dùng châu Phi." Tuy nhiên, ông cũng cảnh báo rằng sự phân mảnh thị trường và biên lợi nhuận mỏng có thể khiến những nỗ lực này trở nên khó khăn.
Sự chuyển dịch nói trên diễn ra trong bối cảnh hội nghị thượng đỉnh G20 lần đầu tiên được tổ chức tại châu Phi, diễn ra vào cuối tuần qua tại Nam Phi. Trong khi Mỹ chỉ cử đại sứ lâm thời, Thủ tướng Trung Quốc Lý Cường đã đại diện cho Bắc Kinh tham dự hội nghị, tạo ra nhiều cơ hội thảo luận kinh doanh cấp cao hơn.
Bà Heather Li, người sáng lập và tư vấn viên về quan hệ kinh tế Trung Quốc - châu Phi tại công ty The Dot Connector, cho biết ngày càng có nhiều doanh nghiệp Trung Quốc cử nhân viên thăm dò cơ hội bán hàng sang thị trường châu Phi. Bà cũng lưu ý rằng lãnh đạo của công ty Trung Quốc quy mô lớn hơn thậm chí còn đích thân tới châu Phi để khám phá các cơ hội thị trường cụ thể.
Một trong những yếu tố thúc đẩy sự gia tăng xuất khẩu của Trung Quốc sang châu Phi là nhu cầu ngày càng tăng của khu vực này đối với các sản phẩm tiêu dùng. Do thiếu hụt điện năng ở Tây Phi, các sản phẩm năng lượng mặt trời của Trung Quốc được chào đón nồng nhiệt, trong khi các sản phẩm y tế, cùng với sản phẩm cho trẻ em và gia đình… từ Trung Quốc cũng rất phổ biến trên khắp lục địa này.
Công ty điện thoại thông minh Trung Quốc Transsion đã xây dựng được vị thế của mình tại châu Phi trong nhiều năm, trong khi gã khổng lồ viễn thông Huawei và công ty thiết bị gia dụng Midea cũng đã mở rộng hoạt động tại đây.
Vào tháng 7, truyền thông nhà nước Trung Quốc đưa tin Midea đã ký một thỏa thuận với Liên đoàn Bóng đá châu Phi, mở ra triển vọng tăng cường đầu tư vào khu vực. Midea hiện đã xây dựng nhà máy tại Ai Cập và có kế hoạch mở rộng thêm.
NHỮNG CÂU CHUYỆN TRÊN MẠNG XÃ HỘI
Sự chú ý ngày càng tăng của truyền thông xã hội Trung Quốc cũng phản ánh bối cảnh đang thay đổi này, không chỉ trong dữ liệu đầu tư mà còn trong những trải nghiệm được chia sẻ bởi các doanh nhân Trung Quốc trên mạng.
Trên các nền tảng truyền thông xã hội như Xiaohongshu và Bilibili, các bài đăng trong năm qua miêu tả châu Phi như một điểm đến mới nổi cho các doanh nghiệp nhỏ và linh hoạt, từ giao hàng và thương mại điện tử đến sản xuất và bán lẻ gắn liền với chuỗi cung ứng Trung Quốc.
Một thương nhân trong lĩnh vực tai nghe và cáp dữ liệu đã kể lại việc chuyển từ Trung Quốc sang Nigeria và tìm kiếm đối tác châu Phi, trong khi một tài khoản truyền thông xã hội khác ghi lại tiến trình của một chủ doanh nghiệp kinh doanh trà sữa tại Kenya. Các bài đăng trên mạng xã hội cũng kể về các doanh nhân bán dép, thiết bị gia dụng nhỏ, đồ nội thất và móng tay giả từ Trung Quốc “tấn công” thị trường châu Phi như thế nào.
Ông Joseph Keshi - một nhà đầu tư bất động sản người Nigeria và chiến lược gia kinh doanh có mối quan hệ chặt chẽ với các doanh nhân Trung Quốc - cho biết một số người đã kiếm được hàng trăm nghìn USD trong năm đầu tiên đặt chân tới thị trường châu Phi.
Chuyên gia Li cảnh báo rằng một số câu chuyện trên mạng xã hội có thể chỉ là sự phóng đại, nhưng cũng có thể gia tăng nhận thức của doanh nghiệp Trung Quốc về cơ hội tại châu Phi. Dữ liệu từ Euromonitor khẳng định xu hướng này đang diễn ra trên quy mô lớn hơn, cho thấy nhiều doanh nghiệp Trung Quốc đã tới châu Phi để bán các mặt hàng tiêu dùng cơ bản như tã, đồ gia dụng, nước sốt đóng gói và đồ ăn nhẹ.
Một ưu điểm của thị trường châu Phi hiện nay dân số thành thị tăng nhanh, trẻ và ngày càng có độ kết nối cao. Chi tiêu hộ gia đình trên toàn lục địa được dự báo sẽ vượt qua mức 2 nghìn tỷ USD vào năm 2030 - theo bà Christy Tawii, một chuyên gia của Euromonitor International.
Bà cũng chỉ ra rằng sự nổi lên của của các nền tảng thương mại điện tử như Chinese Supermarket tại châu Phi đã giúp mở rộng phạm vi tiếp cận của các thương hiệu châu Á và Trung Quốc đến các hộ gia đình ở châu Phi.
Nhiều doanh nhân Trung Quốc lạc quan rằng việc sử dụng đồng nhân dân tệ Trung Quốc ngày càng tăng tại châu Phi có thể giảm thiểu rủi ro giao dịch và làm sâu sắc thêm mối quan hệ thương mại. Hiện tại, đồng nhân dân tệ Trung Quốc được sử dụng trong "30% hóa đơn thương mại" giữa Trung Quốc với châu Phi - theo báo cáo của Rhodium.
Tuy nhiên, Rhodium Group và Atlantic Council cho rằng có một "mức trần mang tính cấu trúc" đối với việc sử dụng đồng nhân dân tệ ở châu Phi, do Trung Quốc có thặng dư thương mại với hầu hết các đối tác châu Phi và do sự phụ thuộc toàn cầu vào đồng USD.
Mối quan tâm ngày càng tăng của các doanh nghiệp hàng tiêu dùng Trung Quốc đối với châu Phi diễn ra trong bối cảnh biên lợi nhuận thu hẹp tại quê nhà do tăng trưởng kinh tế chậm lại và cạnh tranh gay gắt. Bán hàng cho người tiêu dùng châu Phi cũng trở nên hấp dẫn hơn đối với các công ty Trung Quốc khi họ đối mặt với các rào cản thương mại với Mỹ và châu Âu - theo báo cáo của Rhodium Group.
Các nhà phân tích đã đưa ra một "kịch bản đình trệ" trong đó dòng chảy xuất khẩu của Trung Quốc ngày càng chuyển hướng sang các khu vực như châu Phi nếu Trung Quốc không giải quyết được các vấn đề dư thừa công suất và đối mặt với các hạn chế thắt chặt hơn nữa ở châu Âu.
Mặc dù hàng nhập khẩu giá rẻ có lợi cho người tiêu dùng, tại châu Phi cũng như các khu vực khác trên thế giới, làn sóng hàng hóa giá rẻ từ nước ngoài có thể làm suy yếu nền sản xuất địa phương và làm gia tăng tình trạng mất cân đối thương mại.
"Sẽ cần thiết để xem châu Phi không chỉ là một thị trường tiêu dùng, mà còn là một thị trường sản xuất các hàng hóa mà chính lục địa này sẽ tiêu thụ”, ông Ebipere Clark, nghiên cứu viên và tư vấn viên tại Viện Nghiên cứu chính sách châu Phi, phát biểu.
Một số công ty Trung Quốc đã bắt đầu sản xuất tại châu Phi. "Có nhiều động lực hơn cho công nghiệp hóa tại châu Phi”, bà Li từ The Dot Connector cho biết.
Tại thị trường châu Phi, công ty thương mại Sunda International có trụ sở tại Quảng Châu bán một loạt các sản phẩm từ công cụ nông nghiệp đến hàng tiêu dùng hàng ngày. Công ty cho biết đã xây dựng hơn 20 trung tâm sản xuất tại châu Phi trong thập kỷ qua. Theo một số nguồn tin, Sunda đạt lợi nhuận lên tới 450 triệu USD hàng năm chỉ nhờ việc cung cấp cho thị trường châu Phi những mặt hàng như tã trẻ em và băng vệ sinh.
Một số nhà máy của Sunda nằm ở Zambia, quốc gia mà Thủ tướng Trung Quốc Lý Cường vào tuần trước đã ký một thỏa thuận trị giá 1,4 tỷ USD để hiện đại hóa một tuyến đường sắt nối với Ấn Độ Dương nhằm thúc đẩy vận chuyển hàng hóa.
-An Huy
