Từ thuế khoán sang kê khai: Hộ kinh doanh cần hỗ trợ gì để thích nghi?

Hàng trăm nghìn hộ kinh doanh đang rời khỏi “vùng an toàn” thuế khoán để bước vào giai đoạn mới: tự xác định doanh thu, tự kê khai, tự chịu trách nhiệm toàn diện trước cơ quan thuế. Nỗi lo sai sót, sợ bị xử phạt, thiếu người hướng dẫn và áp lực kê khai định kỳ... là những chướng ngại vật mà các hộ kinh doanh đang chật vật bước qua trong hành trình chuyển đổi…

“Trước kia, tôi chỉ cần đến kỳ là đóng thuế, không phải lo gì thêm. Giờ thì khác, cái gì cũng phải tự làm, tự khai, tự chịu trách nhiệm hết. Mà mình đâu có biết chắc là mình làm đúng hay chưa...”, chị Nguyễn Thị Thành, chủ một hộ kinh doanh thuốc ở Hà Nội, chia sẻ tại tọa đàm “Tháo gỡ vướng mắc chuyển đổi từ thuế khoán sang kê khai thuế với hộ kinh doanh” do Báo Đại biểu Nhân dân tổ chức ngày 19/12.

HOANG MANG KHI RỜI "VÙNG AN TOÀN"

Thực tế cho thấy, thuế khoán từ lâu đã trở thành “vùng an toàn” của nhiều hộ kinh doanh cá thể – không chỉ vì sự đơn giản, dễ thực hiện, mà còn vì đã gắn bó với họ suốt nhiều năm qua.

Bà Lê Thị Duyên Hải, Phó Tổng Thư ký Hội Tư vấn Thuế Việt Nam (VTCA), cho biết: “Trước khi có quy định về thuế kê khai, khoảng 90% hộ kinh doanh vẫn nộp thuế theo phương pháp khoán, trong khi số hộ kê khai chỉ chiếm khoảng 10%, tức khoảng 200.000 trong tổng số hơn 2 triệu hộ.”

Sự thay đổi nào cũng đi kèm với không ít bối rối. Chị Thành vẫn nhớ rõ cảm giác hoang mang trong những lần đầu thực hiện kê khai thuế. Có thời điểm, chị phải lên cơ quan thuế để giải trình vì tháng 6 không phát sinh doanh thu dù cửa hàng vẫn hoạt động bình thường. Về sau mới biết nguyên nhân là do chị đã đăng ký chữ ký số từ sớm nhưng chưa kích hoạt, khiến hệ thống không ghi nhận. 

“Lúc ấy tôi nghĩ cứ để đấy, khi nào bên trên triển khai thì mình làm. Ai ngờ đến tháng 7 mới biết tháng 6 đã được tính vào quý II rồi. Lúc đó thực sự là vắt chân lên cổ mà không biết bắt đầu từ đâu,” chị Thành chia sẻ.

Từng gắn bó với lĩnh vực phần mềm kế toán từ năm 1997, ông Nguyễn Quốc Toàn – Chủ tịch HĐQT kiêm Tổng giám đốc Công ty Cổ phần Phần mềm Effect, hiểu rất rõ những khác biệt trong cách vận hành giữa doanh nghiệp và hộ kinh doanh.

Theo ông Toàn, người làm kế toán trong doanh nghiệp thường có chuyên môn, đã quen với bảng biểu, quy trình; còn hộ kinh doanh thì đơn giản hơn nhiều, họ chỉ cần biết hôm nay bán được bao nhiêu, thu vào – chi ra thế nào. Vì vậy, nếu áp dụng quy trình kế toán truyền thống một cách máy móc cho hộ kinh doanh thì rất dễ gây quá tải.

“Vì vậy, thay vì dạy hộ kinh doanh làm kế toán, cơ quan quản lý và các đơn vị cung cấp giải pháp phải nói theo ngôn ngữ của họ, đơn giản hóa mọi thao tác, thiết kế phần mềm sao cho chỉ cần chạm, vuốt là có thể dùng được”, ông Toàn chia sẻ.

Trước thời điểm chuyển đổi từ thuế khoán sang kê khai vào ngày 1/1/2026, ông Phan Đức Hiếu – Ủy viên Ủy ban Kinh tế của Quốc hội – lưu ý rằng, điều quan trọng nhất đối với hộ kinh doanh là thông tin chính sách cần rõ ràng, chính xác và đến đúng lúc. Không chỉ cần nói rõ phải làm gì, mà còn phải chỉ rõ khi nào phải làm.

“Mình có chính sách rồi nhưng phải thông tin một cách thỏa đáng,” ông Hiếu nhận định. Theo ông, phần lớn hộ kinh doanh bận rộn mưu sinh hằng ngày, nên khó có thời gian chủ động tìm hiểu thông tin giữa vô số quy định mới được ban hành. Vì vậy, việc truyền đạt chính sách cần chủ động hơn, dễ hiểu hơn và đúng thời điểm hơn.

Từ thực tế đó, ông Hiếu gợi ý ngành thuế có thể gửi tin nhắn trực tiếp đến số điện thoại hoặc ứng dụng liên lạc của từng hộ kinh doanh, để họ nắm bắt thông tin nhanh chóng, không bị chậm trễ trong quá trình chuyển đổi.

Bên cạnh đó, ông cũng đề xuất Bộ Tài chính và cơ quan thuế thiết lập đường dây nóng riêng dành cho hộ kinh doanh, giúp họ dễ dàng gọi điện hỏi trực tiếp khi có thắc mắc, thay vì phải tự tra cứu hoặc chờ phản hồi từ nhiều kênh khác nhau.

Trong khi ông Hiếu tập trung vào cách truyền đạt chính sách rõ ràng và kịp thời trong ngắn hạn, thì ở góc nhìn dài hạn, ông Nguyễn Quốc Toàn cho rằng hộ kinh doanh cần được đồng hành nhiều hơn để từng bước trưởng thành trong môi trường mới.

“Nếu chỉ lo giúp hộ kinh doanh kê khai thuế, thì mới chỉ đưa cho họ một ngón tay. Nhưng họ cần cả bàn tay để làm ăn, để lớn lên,” ông Toàn ví von.

Theo ông Toàn, khi hộ kinh doanh đã bước vào một môi trường quản lý mới, điều họ cần không chỉ là hướng dẫn thủ tục, mà là những chính sách và công cụ đồng hành lâu dài, giúp nâng cao năng lực quản trị, từng bước vận hành bài bản và chuyên nghiệp hơn – thậm chí có thể phát triển thành doanh nghiệp trong tương lai.

Ở góc độ đơn vị cung cấp giải pháp, ông Toàn cho rằng các công cụ hỗ trợ cũng cần được thiết kế sát với thực tế hoạt động của hộ kinh doanh, từ quản lý hàng hóa, kết nối vận chuyển, hỗ trợ bán hàng online, quảng bá sản phẩm, cho tới việc xây dựng cộng đồng trên nền tảng số, để họ không bị đứng ngoài dòng chảy chuyển đổi đang diễn ra ngày càng nhanh.

ĐƯỢC KHAI BỔ SUNG KHI SAI SÓT, KHÔNG XỬ PHẠT LẬP TỨC

Sự hỗ trợ ban đầu từ cơ quan thuế và đơn vị cung cấp giải pháp đã phần nào giúp hộ kinh doanh bớt bỡ ngỡ khi chuyển sang kê khai thuế. Chị Nguyễn Thị Thành chia sẻ rằng, nhờ được “cầm tay chỉ việc” từng bước, hiện nay việc kê khai của chị đã trơn tru và thuận lợi hơn rất nhiều. Tuy nhiên, nỗi lo thì vẫn chưa vơi.

“Thà đóng thuế khoán cao còn hơn phải kê khai” – đó là câu mà chị Thành cho biết mình đã nghe rất nhiều lần từ các hộ kinh doanh xung quanh. Tâm lý ngại chuyển đổi không chỉ xuất phát từ những khó khăn kỹ thuật, mà còn đến từ những nỗi lo âm ỉ khác – nhất là ở nhóm từng chưa đăng ký kinh doanh nhưng tài khoản cá nhân lại có nhiều giao dịch lớn. Họ sợ rằng khi chính thức kê khai, cơ quan chức năng sẽ rà soát lại quá khứ và truy thu các khoản chưa khai báo. 

Chị Thành bộc bạch: “Trước đây, việc chuyển tiền qua tài khoản cá nhân gần như không bị để ý. Nhưng kể từ năm 2025, khi các quy định về kiểm soát dòng tiền được siết chặt, đặc biệt sau hàng loạt vụ việc liên quan đến hàng giả, rửa tiền bị xử lý thì tâm lý e ngại trong cộng đồng kinh doanh nhỏ lẻ ngày càng lớn hơn”.

Thêm vào đó, quy định yêu cầu mỗi hộ kinh doanh sử dụng một tài khoản ngân hàng riêng cũng khiến không ít người băn khoăn. Nhiều câu hỏi được đặt ra như: “Tài khoản đó có bắt buộc mang tên hộ kinh doanh không?” hay “Nếu dùng tài khoản cá nhân thì có bị kiểm tra hết tất cả các tài khoản khác không?” – những thắc mắc chưa được giải đáp rõ ràng đã góp phần làm tăng thêm sự dè dặt và lo lắng trong quá trình chuyển đổi.

Trước những lo ngại của hộ kinh doanh, đặc biệt là nỗi sợ sai sót sẽ dẫn tới bị xử phạt, bà Lê Thị Duyên Hải, Phó Tổng Thư ký Hội Tư vấn Thuế Việt Nam, nhấn mạnh rằng cần phải làm rõ khái niệm "sai", cũng như quy trình xử lý hiện hành, nhằm giảm bớt áp lực tâm lý cho các hộ kinh doanh trong giai đoạn chuyển đổi.

“Cần khẳng định rằng nếu hộ kinh doanh có sai sót nhưng chủ động khai bổ sung, sửa đổi, thì không bị xử phạt. Chỉ khi nào đã được cảnh báo nhiều lần mà không khắc phục thì mới bị coi là cố tình vi phạm và bị xử lý theo quy trình kiểm tra – lập biên bản – xử phạt”, bà Hải nhấn mạnh.

Bà Hải cũng dành thời gian làm rõ bản chất của đề xuất kê khai tài khoản ngân hàng – một trong những nội dung đang gây băn khoăn lớn trong cộng đồng hộ kinh doanh. Theo bà, việc kê khai không phải là hình thức kiểm soát mới, mà là một bước chủ động phân loại dòng tiền để đảm bảo minh bạch.

“Kể từ khi Luật Quản lý thuế năm 2019 có hiệu lực, cơ quan thuế đã thu thập được hơn 100 triệu tài khoản của hộ kinh doanh, doanh nghiệp. Thực tế, dữ liệu ngân hàng đã được chia sẻ với cơ quan thuế theo đúng quy định pháp luật. Điều cơ quan thuế đề xuất hiện nay là hộ kinh doanh tự xác định tài khoản kinh doanh và kê khai rõ ràng, để dễ dàng phân biệt với các tài khoản cá nhân, tránh nhầm lẫn, và hỗ trợ minh bạch dòng tiền”, vị chuyên gia thông tin.

Bà Hải khẳng định hộ kinh doanh nghiêm túc và trung thực không cần quá lo ngại. Việc kê khai có thể được thực hiện dễ dàng bằng phần mềm. Nếu có sai sót, các hộ được phép khai bổ sung trong kỳ sau, không bị giới hạn số lần điều chỉnh.

“Hộ kinh doanh chân chính không cần quá lo ngại. Những sai sót hành chính có thể được điều chỉnh; cơ quan thuế sẽ đồng hành và hỗ trợ chứ không tìm cách xử phạt ngay lập tức”, bà Hải chia sẻ.

Theo bà Hải, điều quan trọng nhất là doanh thu thực tế. Nếu doanh thu chưa khai đủ tháng này, hộ có thể khai bổ sung vào tháng sau. Không có giới hạn số lần khai bổ sung. Mọi thông tin có thể điều chỉnh tăng hoặc giảm cho phù hợp với thực tế kinh doanh.

-Phan Linh