Tăng huyết áp là một bệnh mạn tính phổ biến, được mệnh danh là “kẻ giết người thầm lặng”. Khoảng 90% trường hợp là tăng huyết áp nguyên phát (vô căn), liên quan đến nhiều yếu tố nguy cơ: tuổi cao, di truyền, ít vận động, thừa cân, chế độ ăn nhiều muối…
Vào sáng sớm 24/11, Trạm cấp cứu vệ tinh 32 của Trung tâm Cấp cứu 115 TP.HCM nhận cuộc gọi khẩn cấp từ phường Bình Tân. Bệnh nhân nam được vợ phát hiện bất tỉnh hoàn toàn, tay chân co giật, lơ mơ và không thể tiếp xúc.
Tại hiện trường, các bác sĩ ghi nhận huyết áp bệnh nhân 260/120 mmHg, mạch 130 lần/phút, nhịp thở 24 lần/phút, nhiệt độ 39 độ C và SpO₂ 90%. Bệnh nhân có tiền sử tăng huyết áp nhưng thường xuyên quên uống thuốc. Trưởng khoa Cấp cứu, bác sĩ Nguyễn Thắng Nhật Tuệ, xác nhận tình trạng bệnh nhân rất nguy kịch và cần theo dõi sát sao. Theo bác sĩ Tuệ, trường hợp này là lời cảnh tỉnh về thói quen chủ quan với tăng huyết áp và tác hại của rượu bia.
Tại Hội nghị Khoa học “Tăng huyết áp trong thời đại đa phương và kỹ thuật số” ngày 23/11 vừa qua, GS.TS.BS Huỳnh Văn Minh, Chủ tịch Hội Tim mạch học Việt Nam đã trình bày tham luận cho thấy, tăng huyết áp đang là một trong những nguyên nhân gây tử vong lớn nhất trên thế giới với hơn 10 triệu ca tử vong mỗi năm.
Theo GS. TS. Huỳnh Văn Minh, tỷ lệ người mắc tăng huyết áp trên thế giới chiếm từ 23 - 37% và duy trì trong 3 thập kỷ qua. Nếu như năm 1990 thế giới có 648 triệu người tăng huyết áp thì đến năm 2024, ước tính có 1,4 tỉ người trong độ tuổi 30 - 79 trên toàn thế giới bị ảnh hưởng, Nhưng chưa đến 1/5 (320 triệu người) được kiểm soát tình trạng huyết áp một cách đầy đủ.
Tại Việt Nam, trước năm 1960 chỉ có 1% người tăng huyết áp, nhưng sau đó tăng "phi mã" - 11,2% vào năm 1992, 16,9% vào năm 2022 và 25,1% vào năm 2023. Từ năm 2017, Việt Nam hưởng ứng lời kêu gọi của Tổ chức Tăng huyết áp thế giới và tiến hành nghiên cứu về căn bệnh này ở 67.234 người lớn từ 18 tuổi trở lên và tổng kết sau 5 năm (2017 - 2023).
Kết quả, có 30,1% người bị tăng huyết áp (20.207/67.234 người). Dự báo của Tổ chức Y tế thế giới là vào năm 2025 Việt Nam có 1/3 dân số bị tăng huyết áp. Trong đó, số người mới phát hiện tăng huyết áp chiếm gần 50%. Kết quả cũng cho thấy tăng huyết áp ở người trẻ gia tăng cao: 4,1% người trong độ tuổi 18 - 29 và 12,3% người trong độ tuổi 30 - 39.
Đặc biệt, GS. Minh nhấn mạnh yếu tố nguy hiểm nhất là tính âm thầm của bệnh. Khoảng một nửa bệnh nhân Việt Nam không hề biết mình bị tăng huyết áp. Nhiều người chỉ phát hiện khi đã bị tai biến mạch máu não, nhồi máu cơ tim, suy tim hoặc suy thận. Thậm chí, ở một số trường hợp, biến chứng là dấu hiệu đầu tiên.
Một khó khăn lớn khác là tỉ lệ kiểm soát huyết áp còn thấp. Dù được chẩn đoán và kê đơn, nhiều bệnh nhân không tuân thủ điều trị, tự ý bỏ thuốc khi thấy “khỏe hơn”, dẫn đến huyết áp dao động thất thường và tăng nguy cơ đột quỵ. Việt Nam cũng nằm trong nhóm nước có mức tiêu thụ muối gần gấp đôi khuyến cáo của WHO, là yếu tố thúc đẩy mạnh tình trạng tăng huyết áp sớm.
Theo GS. Minh, kiểm soát tăng huyết áp hiệu quả phải triển khai đồng bộ từ cộng đồng đến hệ thống y tế. Ở nhiều quốc gia, việc dựa vào mạng lưới y tế cơ sở, kết hợp công nghệ số trong theo dõi từ xa, đã giúp tăng tỷ lệ phát hiện bệnh và giảm biến chứng. Việt Nam hoàn toàn có thể phát triển mô hình tương tự.
BS.CK2 Lý Văn Chiêu, Giám đốc Trung tâm Tim mạch, Bệnh viện Chợ Rẫy, cho biết nhận thức cộng đồng về tăng huyết áp đã cải thiện đáng kể. Đồng hồ thông minh và ứng dụng trí tuệ nhân tạo giúp theo dõi huyết áp và nhắc nhở uống thuốc đúng giờ, nhưng quyết định điều trị vẫn do bác sĩ hướng dẫn. Bác sĩ Chiêu nhấn mạnh, tuân thủ điều trị là yếu tố quan trọng nhất để kiểm soát bệnh.
Các chuyên gia khuyến cáo, người trên 40 tuổi hoặc có yếu tố nguy cơ như béo phì, hút thuốc, tiền sử gia đình mắc bệnh tim mạch nên điều chỉnh chế độ ăn. Giảm muối xuống dưới 5 gram mỗi ngày, hạn chế thức ăn nhanh, thực phẩm chế biến sẵn, mỡ động vật và tăng cường rau xanh, trái cây giúp giảm đáng kể nguy cơ mắc bệnh. Đồng thời, duy trì ít nhất 150 phút vận động mỗi tuần, kiểm soát cân nặng, hạn chế rượu bia và bỏ thuốc lá.
Một điểm được các chuyên gia nhấn mạnh là tuân thủ điều trị. Tăng huyết áp không thể “chữa khỏi hoàn toàn” mà cần điều trị suốt đời. Thuốc huyết áp không gây nghiện và không thể tự ý ngừng khi chỉ số tạm ổn. Bỏ thuốc đột ngột làm huyết áp tăng vọt, dẫn đến tai biến mạch máu não hoặc nhồi máu cơ tim. Người bệnh cần tái khám đúng hẹn, trao đổi với bác sĩ khi gặp tác dụng phụ và tuyệt đối không dùng đơn thuốc của người khác.
Theo ThS.BS Nguyễn Thu Huyền, Khoa Nội Tim mạch, Bệnh viện 19-8, việc lạm dụng cà phê, nước tăng lực, rượu bia hoặc hút thuốc, thậm chí chỉ hít phải khói thuốc cũng gây tác động xấu lên thành mạch. Ngay cả những thói quen tưởng như không liên quan, như bỏ bữa sáng, ăn uống thất thường hoặc sử dụng quá thường xuyên thuốc giảm đau không kê đơn thuộc nhóm NSAIDs, cũng có thể làm tăng nguy cơ mắc tăng huyết áp.
ThS.BS Nguyễn Thu Huyền cho rằng người bệnh có thể lựa chọn những loại đồ uống tự nhiên giúp hỗ trợ hạ huyết áp. Nước dừa tươi, nước ép củ dền hay các loại trà như trà xanh, trà atiso đỏ đều là những gợi ý phù hợp. Tuy vậy, chỉ nên được sử dụng với lượng vừa phải và không thay thế cho nước lọc - yếu tố giúp duy trì sự ổn định của tuần hoàn và hạn chế máu bị cô đặc.
Trong bữa ăn hằng ngày, chuối, rau xanh đậm như cải xoăn, rau muống, cải bó xôi, rau diếp hay củ dền đều là thực phẩm giàu nitrat và kali, giúp giãn mạch và hỗ trợ đào thải natri. Khoai tây và khoai lang chế biến bằng cách hấp hoặc nướng cũng là nguồn cung cấp kali và chất xơ rất hữu ích cho người bị tăng huyết áp.
Một lưu ý quan trọng khác là duy trì thói quen đo huyết áp hằng ngày. Bác sĩ khuyến cáo nên đo vào buổi sáng ngay sau khi thức dậy và thêm một lần vào buổi chiều hoặc tối lúc nghỉ ngơi.
Khi đo huyết áp cần ngồi thẳng, lưng tựa vào ghế, hai chân đặt vững trên sàn, không bắt chéo. Thư giãn ít nhất 20 phút trước khi đo; đặt tay ngang mức tim và ghi lại kết quả để theo dõi sự thay đổi theo thời gian.
-Hoài Phương
