Tiêu chuẩn là công cụ kỹ thuật nền tảng để hiện thực hóa các mục tiêu tăng trưởng xanh, chuyển đổi xanh và phát triển bền vững. Hiện Việt Nma đã có trên 14200 TCVN với tỷ lệ hài hòa khoảng 63% bao trùm mọi lĩnh vực kinh tế, xã hội; trong đó, có khoảng 400 TCVN liên quan đến chuyển đổi xanh và phát triển bền vững...
Trong bối cảnh toàn cầu đang hướng tới mục tiêu phát thải ròng bằng 0 (NetZero) và thực hiện các cam kết về giảm phát thải khí nhà kính theo Thỏa thuận Paris, Việt Nam đã thể hiện quyết tâm mạnh mẽ với hàng loạt chính sách và định hướng quan trọng của Đảng, Nhà nước.
Nghị quyết số 24-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng về chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu, tăng cường quản lý tài nguyên và bảo vệ môi trường; Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 được ban hành theo Quyết định số 1658/QĐ-TTg; và cam kết của Thủ tướng Chính phủ tại Hội nghị COP26 về đạt mức phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 đã tạo nền tảng cho chuyển đổi xanh trở thành xu thế chủ đạo phát triển đất nước.
Tiêu chuẩn trở thành công cụ kỹ thuật quan trọng giúp hiện thực hóa các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước, định hình hành động của doanh nghiệp, cơ quan quản lý và người dân, thúc đẩy tăng trưởng xanh, chuyển đổi xanh và phát triển bền vững.
MUỐN CHUYỂN ĐỔI XANH PHẢI CÓ CÁC TIÊU CHUẨN XANH
Theo Ủy ban Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng Quốc gia, giai đoạn gần đây, công tác tiêu chuẩn hóa được định hướng gắn chặt với các ưu tiên quốc gia về tăng trưởng xanh, kinh tế tuần hoàn, giảm phát thải khí nhà kính, và ứng phó với biến đổi khí hậu. Đây là xu hướng đồng bộ với các định hướng của ISO, IEC, ITU và các tổ chức tiêu chuẩn khu vực, bảo đảm tính hội nhập của hệ thống TCVN.
Tiêu chuẩn giữ vai trò định hướng, tạo ngôn ngữ chung cho các bên trong chuỗi giá trị xanh. Tiêu chuẩn giúp hình thành các tiêu chí kỹ thuật, chỉ số đo lường và công cụ đánh giá phục vụ quá trình hoạch định chính sách, sản xuất và thương mại hóa sản phẩm, dịch vụ xanh.
Tiêu chuẩn thúc đẩy đổi mới công nghệ và sản xuất sạch hơn, hỗ trợ doanh nghiệp nâng cao hiệu suất sử dụng tài nguyên, giảm phát thải, tiết kiệm năng lượng, đồng thời mở ra thị trường mới cho hàng hóa đáp ứng yêu cầu quốc tế. Tiêu chuẩn còn là nền tảng thiết lập cơ chế chứng nhận, dán nhãn sinh thái, tín chỉ carbon và đánh giá ESG, tạo lập thị trường xanh minh bạch và bền vững.
Chia sẻ vấn đề này tại hội thảo mới đây, đại diện Vụ Khoa học Xã hội, Nhân văn và Tự nhiên, Bộ Khoa học và Công nghệ nhấn mạnh muốn chuyển đổi xanh thì phải có các tiêu chuẩn xanh. Tiêu chuẩn là dẫn dắt quốc gia, một quốc gia muốn hướng tới đâu thì dùng tiêu chuẩn để hướng tới đó.
Tiêu chuẩn giúp hình thành các tiêu chí kỹ thuật, chỉ số đo lường và công cụ đánh giá phục vụ quá trình hoạch định chính sách, sản xuất và thương mại hóa sản phẩm, dịch vụ xanh. Tiêu chuẩn còn là nền tảng thiết lập cơ chế chứng nhận, dán nhãn sinh thái, tín chỉ carbon và đánh giá ESG, tạo lập thị trường xanh minh bạch và bền vững.
Chuyển đổi xanh là vấn đề toàn cầu, vì vậy cần hợp tác về xây dựng bộ tiêu chuẩn xanh toàn cầu. Bộ Khoa học và Công nghệ đã xác định việc xây dựng và thực hiện các tiêu chuẩn “xanh” có vai trò, ý nghĩa hết sức quan trọng.
Hiện nay, hệ thống TCVN phục vụ tăng trưởng xanh, chuyển đổi xanh và phát triển bền vững hiện bao phủ trên 10 nhóm lĩnh vực trọng tâm, bao gồm quản lý môi trường, khí nhà kính, năng lượng tái tạo, quản lý năng lượng, nông nghiệp bền vững, kinh tế tuần hoàn, đô thị thông minh, giao thông xanh và nhiên liệu mới.
Phần lớn các tiêu chuẩn này được xây dựng hài hòa với tiêu chuẩn quốc tế, tạo điều kiện cho Việt Nam hội nhập, đồng thời hỗ trợ thực thi các quy định về bảo vệ môi trường, năng lượng và phát triển bền vững.
Chuyển đổi xanh, chuyển đổi số, đổi mới sáng tạo là yêu cầu khách quan, là lựa chọn chiến lược để phát triển nhanh, bền vững. Ông Trần Quốc Cường, Vụ trưởng Vụ Khoa học Xã hội, Nhân văn và Tự nhiên, Bộ Khoa học và Công nghệ cho biết đã xác định 5 đột phá chiến lược trong đó có xây dựng hệ thống tiêu chuẩn xanh, tiêu chí đánh giá vòng đời sản phẩm, đo lường phát thải và hiệu suất năng lượng.
CÔNG CỤ KỸ THUẬT, NỀN TẢNG CHO CHUYỂN ĐỔI XANH, THAY ĐỔI MÔ HÌNH SẢN XUẤT VÀ TIÊU DÙNG BỀN VỮNG
Theo thống kê, Việt Nam đã có tổng cộng trên 14200 TCVN với tỷ lệ hài hòa khoảng 63% bao trùm mọi lĩnh vực kinh tế, xã hội. Trong đó, có khoảng 400 TCVN liên quan đến chuyển đổi xanh và phát triển bền vững, góp phần thực hiện “Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2011–2020, tầm nhìn đến 2050”.
Các tiêu chuẩn này không chỉ là công cụ kỹ thuật mà còn là nền tảng thể chế hóa quá trình chuyển đổi xanh, góp phần thay đổi mô hình sản xuất và tiêu dùng theo hướng bền vững.
Thông tin cụ thể về hệ thống tiêu chuẩn xanh hiện nay ở Việt Nam, Ủy ban Tiêu chuẩn đo lường chất lượng Quốc gia cho biết hiện có 30 TCVN về quản lý môi trường, 13 TCVN về khí nhà kính, 29 TCVN về tái sử dụng nước, xử lý, tái chế chất thải, chủ yếu được xây dựng dựa trên các tiêu chuẩn quốc tế như bộ ISO 14000, ISO 14064, ISO 46001...
Các tiêu chuẩn này là công cụ nền tảng để triển khai chiến lược quản lý phát thải, sử dụng hiệu quả tài nguyên và bảo vệ môi trường, giúp định hình hệ thống quản lý môi trường trong doanh nghiệp, hỗ trợ đo lường, kiểm kê và giảm phát thải khí nhà kính, đồng thời tạo cơ sở cho triển khai thị trường carbon đang định hình và phát triển trong tương lai gần.
Việc áp dụng và hài hòa các tiêu chuẩn liên quan đến biến đổi khí hậu cũng tạo điều kiện thuận lợi để tiếp cận nguồn tài chính xanh và công nghệ sạch, qua đó thúc đẩy tiến trình chuyển đổi sang nền kinh tế phát thải thấp và có khả năng thích ứng cao.
Về quản lý và sử dụng năng lượng hiệu quả, Việt Nam đã có hơn 40 TCVN, trong đó 37 TCVN về hiệu suất năng lượng cho hầu hết các loại thiết bị gia dụng, thương mại và công nghiệp được xây dựng trên cơ sở tham khảo tài liệu các nước, thử nghiệm, khảo sát tình hình sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp tại Việt Nam.
Cùng với bộ tiêu chuẩn TCVN ISO 50001 và các tiêu chuẩn liên quan giúp định hình khung quản lý năng lượng trong công nghiệp, thúc đẩy đổi mới công nghệ, nâng cao hiệu suất và tiết kiệm tài nguyên năng lượng.
Mặc dù chưa có TCVN được ban hành, song Việt Nam đã có kế hoạch xây dựng các tiêu chuẩn hài hòa với tiêu chuẩn quốc tế do ISO/TC197 và IEC TC105 xây dựng, làm cơ sở phát triển lĩnh vực năng lượng xanh mới và hạ tầng hydro trong thời gian tới.
Liên quan đến năng lượng tái tạo, Việt Nam hiện có 34 TCVN về điện gió, 40 TCVN về điện mặt trời, 18 TCVN về pin lưu trữ, 7 TCVN về pin nhiên liệu...
Trong ngành nông nghiệp- thực phẩm, hoạt động chuyển đổi xanh được thể hiện thông qua các tiêu chuẩn về sản xuất bền vững như tiêu chuẩn về nông nghiệp hữu cơ– thực phẩm hữu cơ, thực hành nông nghiệp tốt (GAP), nông nghiệp sinh thái, nông nghiệp tuần hoàn…
Hệ thống 12 TCVN về nông nghiệp hữu cơ và VietGAP (TCVN 11041, 11892, 13528) cùng với các bộ TCVN về hệ thống quản lý an toàn thực phẩm, thực phẩm bền vững đã góp phần, bảo đảm an toàn thực phẩm, truy xuất nguồn gốc và trách nhiệm xã hội trong chuỗi cung ứng, hỗ trợ sản xuất nông nghiệp sạch, nâng cao giá trị gia tăng và đáp ứng các yêu cầu thị trường xuất khẩu. Hệ thống tiêu chuẩn này đồng thời giúp thúc đẩy mô hình canh tác thân thiện môi trường và truy xuất nguồn gốc sản phẩm.
Bên cạnh đó, nhóm TCVN về tái chế, ghi nhãn, thu hồi, thiết kế bao bì xanh hỗ trợ giảm rác thải nhựa, tăng tỷ lệ tái chế và khép kín vòng đời sản phẩm, đóng góp vào mục tiêu kinh tế tuần hoàn quốc gia. Các TCVN về kinh tế tuần hoàn, về thiết kế sinh thái và quản lý vòng đời sản phẩm, hướng đến việc đánh giá vật liệu tái chế, tái sử dụng phế thải công nghiệp và phát triển sản xuất tuần hoàn.
Theo đánh giá của Bộ Khoa học và Công nghệ, những tiêu chuẩn này hỗ trợ doanh nghiệp tối ưu sản xuất, tiết kiệm tài nguyên, giảm phát thải và nâng cao tính cạnh tranh quốc tế. Trong đó, có một số tiêu chuẩn quốc gia tiêu biểu đang góp phần thúc đẩy tăng trưởng xanh.
Điển hình như bộ tiêu chuẩn về Hệ thống quản lý môi trường TCVN ISO 14000, gồm 35 TCVN về hệ thống quản lý môi trường, đánh giá môi trường, nhãn môi trường, đánh giá vòng đời sản phẩm, quản lý khí nhà kính và các hoạt động liên quan. Bộ tiêu chuẩn quốc gia về hiệu suất năng lượng cho các phương tiện, thiết bị phải dán nhãn năng lượng, gồm 27 TCVN áp dụng cho 21 phương tiện, thiết bị.
Hiện tại, hệ thống tiêu chuẩn quốc gia đã đóng vai trò thiết thực trong thúc đẩy tăng trưởng xanh, giúp giảm chi phí năng lượng, mở rộng thị trường xuất khẩu, nâng cao năng lực doanh nghiệp và ý thức cộng đồng. Tiêu chuẩn cũng góp phần giảm phát thải, tăng tỷ lệ tái chế, bảo vệ tài nguyên và môi trường.
Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại những khoảng trống trong tiêu chuẩn hóa các lĩnh vực mới như nhiên liệu xanh, kinh tế tuần hoàn, đô thị thông minh…;
Liên quan đến Hydro và nhiên liệu xanh mới, theo Ủy ban Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng Quốc gia, mặc dù chưa có TCVN được ban hành, song Việt Nam đã có kế hoạch xây dựng các tiêu chuẩn hài hòa với tiêu chuẩn quốc tế do ISO/TC197 và IEC TC105 xây dựng, làm cơ sở phát triển lĩnh vực năng lượng xanh mới và hạ tầng hydro trong thời gian tới.
-Đỗ Phong
