Xuất khẩu chanh leo của Việt Nam đang bứt phá mạnh mẽ, từ mức 20 triệu USD năm 2015 lên 222,5 triệu USD vào năm 2023 và đạt hơn 202 triệu USD chỉ trong 10 tháng năm 2025. Dự kiến xuất khẩu chanh leo cả năm 2025 sẽ lập mốc kỷ lục 240-250 triệu USD. Những con số ấn tượng này cho thấy tiềm năng lớn của ngành hàng, đồng thời đặt ra yêu cầu phát triển bền vững, bài bản theo chuỗi liên kết...
Ngày 12/12/2025 tại phường Pleiku (tỉnh Gia Lai), Báo Nông nghiệp và Môi trường phối hợp với Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật cùng Sở Nông nghiệp và Môi trường Gia Lai tổ chức Diễn đàn “Phát triển ngành hàng chanh leo bền vững theo chuỗi liên kết”, với sự tham gia của nhiều cơ quan quản lý, chuyên gia và doanh nghiệp lớn trong ngành.
TÂY NGUYÊN TRỞ THÀNH “THỦ PHỦ” CỦA CHANH LEO VIỆT NAM
Ông Tô Văn Huấn, Đại diện Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, cho biết Tây Nguyên hiện là trung tâm sản xuất chanh leo lớn nhất cả nước, chiếm 86,4% diện tích và 92,5% sản lượng năm 2024. Các tỉnh miền Bắc chiếm khoảng 12,5% diện tích. Việt Nam đã công bố lưu hành 43 giống chanh leo phục vụ nhu cầu sản xuất và xuất khẩu ngày càng tăng.
Việt Nam sở hữu điều kiện tự nhiên lý tưởng cho cây chanh leo, đặc biệt tại Tây Nguyên - nơi cây có chu kỳ sinh trưởng ngắn chỉ 4–5 tháng và đạt năng suất cao. Trên 80% sản lượng hiện phục vụ chế biến và tiêu thụ tươi, giúp mở rộng đáng kể thị trường xuất khẩu.
Tuy nhiên, ngành hàng vẫn đối mặt với nhiều thách thức: quản lý giống sạch bệnh chưa đồng bộ, sản xuất nhỏ lẻ, kỹ thuật canh tác chưa thống nhất, liên kết chuỗi còn yếu, công nghệ bảo quản và chế biến sâu chưa theo kịp nhu cầu. Trong khi đó, các rào cản kỹ thuật và yêu cầu kiểm dịch của thị trường nhập khẩu ngày càng khắt khe.
Trong Đề án Phát triển cây ăn quả chủ lực giai đoạn 2025–2030, chanh leo được định hướng trở thành ngành hàng quan trọng, với mục tiêu duy trì 12.000-15.000 ha và sản lượng 250.000-300.000 tấn, tập trung tại Lâm Đồng, Gia Lai, Đắk Lắk, Quảng Trị, Nghệ An và Sơn La".
Từ thực tế trên, ông Huấn đề xuất các địa phương cần rà soát diện tích, xây dựng vùng sản xuất tập trung gắn với hạ tầng và chế biến; kiểm soát phát triển tự phát; khuyến khích hợp tác xã liên kết doanh nghiệp theo hợp đồng, truy xuất nguồn gốc. Đồng thời, ngành cần chú trọng giống sạch bệnh, kỹ thuật canh tác, dự báo sâu bệnh và rải vụ thu hoạch để ổn định nguồn cung. Mở rộng thị trường, tháo gỡ rào cản kiểm dịch và nâng cao thương hiệu chanh leo Việt Nam cũng là những yếu tố then chốt.
Ông Đoàn Ngọc Có, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Gia Lai, cho biết việc chanh leo được xuất khẩu chính ngạch sang Trung Quốc từ tháng 7/2022 đã tạo cú hích lớn, giúp giá trị toàn chuỗi tăng rõ rệt. Nhiều doanh nghiệp đã liên kết với hợp tác xã và nông dân để hình thành chuỗi sản xuất - chế biến - tiêu thụ khép kín, đáp ứng yêu cầu mã số vùng trồng, tiêu chuẩn đóng gói và chế biến sâu.
Dù vậy, Gia Lai nói riêng và ngành chanh leo nói chung vẫn gặp khó về biến đổi khí hậu, diện tích canh tác còn manh mún, chất lượng giống chưa đồng đều. Các thị trường lớn như EU, Mỹ, Nhật Bản hay Trung Quốc đều yêu cầu rất cao về an toàn thực phẩm, kiểm dịch thực vật và tiêu chuẩn sản xuất. Trong khi đó, nhiều đơn hàng xuất khẩu hiện chưa thể đáp ứng, không phải vì thiếu sản lượng mà vì thiếu sản phẩm đạt tiêu chuẩn GlobalGAP hay tiêu chuẩn kỹ thuật mà các thị trường nhập khẩu đòi hỏi.
BÀI TOÁN CHẤT LƯỢNG VÀ THỊ TRƯỜNG
Theo ông Đào Văn Cường, Chuyên viên Văn phòng SPS Việt Nam, Nhà nước đã ban hành nhiều tiêu chuẩn quốc gia cho chanh leo như TCVN 11411:2016 (quả tươi), TCVN 13941:2023 (đông lạnh) và TCVN 13942:2023 (sấy dẻo). Tuy nhiên, các thị trường nhập khẩu đều áp dụng biện pháp SPS nghiêm ngặt.
Tại Trung Quốc, xuất khẩu chanh leo tươi được điều chỉnh bởi Nghị định thư giữa Bộ Nông nghiệp và Môi trường Việt Nam với Tổng cục Hải quan Trung Quốc, yêu cầu sản phẩm không mang đối tượng kiểm dịch mà phía bạn quan tâm.
Úc đã cho phép nhập khẩu chanh dây tươi từ Việt Nam sau quá trình phân tích rủi ro sinh học; biện pháp bắt buộc là chiếu xạ để loại trừ các loại côn trùng như ruồi giấm, rệp sáp, rệp vảy và ve nhện.
Tại Mỹ, chanh leo phải tuân thủ quy định của FDA về dư lượng thuốc bảo vệ thực vật; cơ sở sản xuất phải áp dụng HACCP. EU liên tục siết tiêu chuẩn, đưa một số mặt hàng, trong đó có chanh leo từ Thái Lan và sầu riêng từ Việt Nam vào nhóm kiểm soát tăng cường. Nhật Bản, Anh cũng điều chỉnh mức dư lượng tối đa đối với nhiều hoạt chất.
Trước thực tế trên, bà Nguyễn Thị Bích Ngọc, Phó Viện trưởng Viện Bảo vệ thực vật, kiến nghị sớm xây dựng bộ tiêu chuẩn giống chanh leo sạch bệnh; siết quản lý giống thương mại và áp dụng mô hình nhà lưới 3 cấp trong sản xuất giống. Đồng thời, cần hình thành vùng nguyên liệu quy mô lớn, đồng nhất về giống và quy trình kỹ thuật, có sự giám sát và cảnh báo dịch hại thường xuyên của Viện Bảo vệ thực vật.
Việc phát triển các mô hình đạt VietGAP, GlobalGAP được xem là giải pháp quan trọng để nâng cao chất lượng, đáp ứng yêu cầu xuất khẩu. Ông Hồ Hải Quân, Giám đốc Công ty CP Nafoods Tây Nguyên, nhận định xu hướng tiêu dùng thế giới đang ủng hộ các sản phẩm tự nhiên, ít xử lý hóa học, giàu dinh dưỡng và tốt cho sức khỏe. Đây là cơ hội lớn để chanh leo Việt Nam mở rộng thị phần, đặc biệt trong lĩnh vực đồ uống và chế biến.
Chanh leo Việt Nam cạnh tranh trực tiếp với các nước Nam Mỹ như Brazil, Peru hay Ecuador. Dù có lợi thế về chi phí, chất lượng quả và lợi thế thời vụ, Việt Nam vẫn gặp khó vì quy mô sản xuất nhỏ và thương hiệu quốc tế chưa mạnh".
Theo ông Quân, liên kết chuỗi bền vững giữa nông dân - hợp tác xã - doanh nghiệp chế biến - nhà cung ứng - nhà phân phối là yếu tố quyết định. Liên kết này phải dựa trên hợp đồng bao tiêu rõ ràng, chia sẻ lợi ích và rủi ro, đồng thời tuân thủ tiêu chuẩn kỹ thuật và truy xuất nguồn gốc.
Ông Nguyễn Mạnh Hùng, Tổng giám đốc Tập đoàn Nafoods, cho rằng để Tây Nguyên, đặc biệt là Gia Lai, giữ vững vị thế “thủ phủ chanh leo số 1”, người trồng phải chủ động nắm kỹ thuật và thích ứng với sự mẫn cảm của cây trước thời tiết, sâu bệnh và yêu cầu sản xuất cao.
Đặc biệt lo ngại về vấn đề dư lượng thuốc bảo vệ thực vật - rủi ro lớn nhất với ngành hàng, ông Hùng cho biết mặt hàng chanh leo cô đặc, vốn là sản phẩm xuất khẩu chủ lực, đang gặp rào cản vì dư lượng hóa chất cao gấp nhiều lần quả tươi. Chỉ một lô hàng vi phạm cũng có thể ảnh hưởng uy tín toàn ngành. Vì vậy, Nafoods đã hỗ trợ nông dân từ khâu giống tới kỹ thuật canh tác, hướng tới xây dựng vùng nguyên liệu tuân thủ quy chuẩn an toàn, giúp doanh nghiệp yên tâm chế biến và tự tin chinh phục thị trường khó tính.
-Chu Khôi
